Ալեքսանդր Յարութիւնեան (մահ՝ 28 Մարտ, 2012)

Երգահան Ալեքսանդր Յարութիւնեան ծնած է Երեւան, Սեպտեմբեր 23, 1920ին։ Հայրը՝ Գրիգոր Յարութիւնեան, զինուորական մըն էր։ Մտած է Երեւանի պետական երաժշտանոցի մանկական խումբը 1927ին, իսկ 1934ին ընդունուած՝ երաժշտանոցը, ուրկէ շրջանաւարտ եղած է Բ. Աշխարհամարտի նախօրեակին։ 1941ին գրած է առաջին գործը՝ “Impromptu”, թաւջութակի եւ դաշնակի համար։ Պատերազմէն ետք փոխադրուած է Մոսկուա, մասնակցելով Հայ Մշակոյթի Տան աշխատանոցներուն մէջ (1946-1948), Մոսկուայի երաժշտանոցին մէջ ուսանած շրջանին, զոր աւարտած է 1948ին։

1949 ին Յարութիւնեան շահած է «Ստալին» մրցանակը «Հայրենիք» քանթաթին համար, զոր գրած էր երբ կ՚ուսանէր Մոսկուայի երաժշտանոցը։ Միեւնոյն տարին, ան յօրինած է «Տօնական» նախաբանը, իսկ յաջորդ տարին՝ «Հայկական ռապսոդիա»ն (Առնօ Բաբաջանեանի հետ)։ 1950ին ամուսնացած է Իրինա (Թամարա) Օտենովայի հետ եւ երկու զաւակ ունեցած։



Վերադառնալով Երեւան, 1954-1991ին Յարութիւնեան Հայֆիլհարմոնիայի գեղարուեստակնան ղեկավարն էր։ Անոր գործերուն գնահատանքը շարունակուած է։ Անոնցմէ շատեր ներշնչուած են հայ երաժշտութեան ժողովրդական աւանդութիւններէն, ինչպէս «Ասք հայ ժողովրդի մասին» (1961) երգային համանուագային պոէմը։ 1960ական թուականներուն Յարութիւնեան հակած է դասական ձեւերու եւ աւելի յստակ հնչերանգներու։

Երգահանը գրած է 13 համերգներ տարբեր գործիքներու համար։ 1950ի շեփորի համերգը զինք ծանօթ անուն դարձուցած է Միացեալ Նահանգներու մէջ։ 1988ին յօրինած է «Հայաստան-88» համերգը ջութակի եւ լարային նուագախումբի համար, որ ներշնչուած էր Սպիտակի երկրաշարժէն։

Գրած է նաեւ «Սայաթ-Նովա» օփերան, օգտագործելով մեծ աշուղի երգերէն մէկ քանին (1968), «Հայրենիքիս հետ» երգ-քանթաթը՝ ըստ Յովհաննէս Թումանեանի բանաստեղծութիւններուն (1969) եւ «Յուշարձան մայրիկիս» շարքը՝ ըստ Յովհաննէս Շիրազի բանաստեղծութիւններուն (1969)։

Անոր բեղուն արտադրութիւնը կ՚ընդգրկէ թատրոնի եւ շարժապատկերի երաժշտութիւն, ներառեալ «Սիրտը երգում է» (համահեղինակ՝ Կոստանդին Օրբելեան, 1956) եւ «Նահապետ» (1977) ֆիլմերը։

Ալեքսանդր Յարութիւնեան 1962ին Հայաստանի ժողովրդական արուեստագէտի, իսկ 1970ին՝ Խորհրդային Միութեան ժողովրդական արուեստագէտի տիտղոսները ստացած է։ 1970ին եւս սկսած է դասաւանդել «Կոմիտաս» երաժշտանոցին մէջ (Երեւանի պետական երաժշտանոց)։ Փրոֆեսորի տիտղոսը ստացած է 1977ին եւ շարունակած աշխատիլ՝ մինչեւ 2008։ Անկախութենէն ետք ալ, ան պարգեւուած է մետալներով եւ շքանշաններով։ 1987ին Երեւանի պատուաւոր քաղաքացիի տիտղոսը ստացած էր։

Շարունակած է արտադրել մինչեւ իր վերջին տարիներր։ Վերջին գործը «Երեխաների ալպոմ»ն էր՝ դաշնակի համար (2004)։

Ալ. Յարութիւնեան իր մահկանացուն կնքած է 28 Մարտ, 2012ին, Երեւանի մէջ։ Թաղուած է Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ։

Death of Alexander Arutiunian (March 28, 2012)

Alexander Arutiunian was born in Yerevan, in the family of Grigor and Eleonora Arutiunian, on September 23, 1920. His father was a military serviceman. He entered the Yerevan State Conservatory’s children’s group in 1927 and was admitted in 1934 to the Conservatory, from which he graduated on the eve of World War II. He wrote his first work, “Impromptu,” for cello and piano, in 1941. After the war he moved to Moscow , where he participated in the workshops of the House of Armenian Culture from 1946-1948 and studied at the Moscow Conservatory, graduating in 1948.

In 1949 Arutiunian was awarded the Stalin Prize for his cantata “Motherland,” a graduation piece he wrote as a student at the Moscow Conservatory. In the same year, he composed the “Festive Overture.” In 1950 he coauthored “Armenian Rhapsody” with Arno Babajanian. He married Irina (Tamara) Odenova and had two children.



He returned to Yerevan and from 1954 to 1991 was the artistic director of the Armenian State Philarmonia. He continued to win acclaim for his works, many of which were inspired by the folk traditions of Armenian music, including the vocal symphonic poem “The Legend about the Armenian People” (1961). In the 1960s he tended towards classical forms and clearer tonality.

Arutiunian wrote a total of thirteen concerts for different instruments, of which the 1950 concert for trumpet made him known in the United States. He composed his concerto for violin and string orchestra “Armenia-88,” inspired by the Spitak earthquake, in 1988.

 He also wrote the opera “Sayat-Nova,” using some of the songs of the great troubadour (1968), the song-cantata “With My Fatherland,” based on the poems of Hovhannes Tumanian (1969), and the vocal series “Monument to My Mother,” based on the poems of Hovhannes Shiraz (1969). 

His prolific production included music for theater and cinema, with the films “The Heart Sings” (coauthored with Konstantin Orbelian, 1956) and “Nahapet” (1977), among others. 

In 1962 he was awarded the title of People’s Artist of Armenia and in 1970 he became People’s Artist of the USSR. Also in 1970 he started teaching at the Komitas Conservatory (Yerevan State Conservatory). He received the title of professor in 1977 and would continue working until 2008. After independence, he was decorated with several medals and orders. In 1987 he was awarded the title of honorary citizen of Yerevan.

He continued producing until his last years. His last work was the “Children’s Album” for piano (2004).

He passed away on March 28, 2012, in Yerevan, and was buried at the Komitas Pantheon.

Ժագ Տուվալեան (մահ՝ 26 Մարտ, 2008)

«Բաւական է արտասանել Ժակ Դուվալեան անունը եւ աչքերիդ առջեւ կը յառնի 1950-ականների վերջերի, 60-ականների սկզբի Երեւանը՝ գեղեցիկ, ուրախ, բազմագոյն մի քաղաք՝ նոր, լայն փողոցներով, պուրակներով, գարնանը հոտաւէտ ակացիաներով, ամրանը՝ փշատի նուրբ հոտով: Իսկ երգչի երգերը զարմանալիօրէն ներդաշնակ էին այդ տարիների երեւանեան ռոմանտիկայի հետ», երաժշտագէտ Մարգարիտ Ռուխկեան յայտնած է վերջերս։

Ժագ Տուվալեան ծնած էր Հալէպ, 1 Յունուար 1920ին, Մեծ Եղեռնէն վերապրողներու ընտանիքի մէջ։ 1925ին ընտանեօք փոխադրուած են Փարիզ։ Հակառակ թուաբանութեան եւ ճշգրիտ գիտութիւններու հանդէպ իր հետաքրքրութեան, ան ստիպուած էր միջնակարգը լքել եւ աշխատիլ՝ ընտանեկան տնտեսութեան նպաստելու համար։ Այնուհետեւ Տուվալեանի մէջ երաժշտութեան նկատմամբ հետաքրքրութիւն արթնցած է, սկսած է երգեր յօրինել ու երգել։ Երգած է սրճարաններու մէջ, 1940ական թուականներուն բարեկամանալով Շառլ Ազնաւուրի եւ այլ երգիչներու հետ։ Բ. Աշխարհամարտէն ետք, քանի մը երգահանդէսներ տուած է։

Տուվալեան Խորհրդային Հայաստան ներգաղթած է 1954ին՝ մօրը հետ։ Աստղագիտութիւն ուսանելու նպատակ ունեցած է, բայց միտքը փոխելով, շարունակած է երգել։ 1956ին դարձած է Կոստանդին Օրբելեանի ղեկավարած Հայաստանի պետական էսդրատային նուագախումբի գլխաւոր երգիչը։ Նուագախումբին հիւրախաղերը խորհրդային բազմաթիւ քաղաքներու մէջ ջերմօրէն ընդունուած են, յատկապէս՝ նոր երգիչին մեկնաբանութիւնները։

1959ին, Տուվալեան հրաւիրուած է Մոսկուա՝ մաս կազմելու Եուրի Սաուլսկիի ղեկավարած համոյթին։ Անոր հայերէն, ռուսերէն եւ ֆրանսերէն երգերը մեծ յաջողութեան արժանացած են։ Հեղինակած է քանի մը երգերու խօսքեր, ինչպէս՝ «Երեւանի փողոցներում»։ Անոր ձայնին որոշակի ֆրանսական երանգը, Երեւանն ու Փարիզը կը միանային այնպիսի ժամանակաշրջանի մը, երբ ֆրանսական շարժապատկերն ու երգերը խորհրդային աշխարհը մուտք կը գործէին։

Յստակ չէ, թէ ի՞նչ պատահած է յետոյ։ Մ. Ռուխկեան յիշած է, որ «երբ 1964թ. աշնանը գնացի նրանց տուն՝ պայմանաւորուելու հեռուստատեսային հաղորդման համար, հենց երգչից լսեցի իր՝ Ֆրանսիա մեկնելու մասին լուրը: Մայրը լուռ յանդիմանանքով նայեց ինձ, երբ ես ափսոսանք յայտնեցի Հայաստանը թողնելու որդու որոշման մասին»: Պէտք է յիշել, որ 1956ին, Ֆրանսայի Արտաքին Գործոց նախարար Քրիստիան Փինոյի Երեւան այցելութենէն ետք, 1946-1948ին եւ աւելի ուշ Հայաստան ներգաղթած բազմաթիւ ֆրանսահայեր դիմումներ կատարած էին՝ Ֆրանսա վերադառնալու, ընկերային ու քաղաքական սեղմումներու պատճառով։ Թերեւս Տուվալեանի Ֆրանսա վերադարձը, երբ ժողովրդական անուն մըն էր ո՛չ միայն հայրենիքի մէջ, այլեւ համախորհրդային չափանիշերով, այս երեւոյթին հետ կապուած էր։

Ամէն պարագայի, Ֆրանսա հաստատուելէ ետք, երգիչը անհետացած է արուեստի աշխարհէն եւ երբեք չէ վերադարձած բեմ։ Ան իր մահկանացուն կնքած է Վերսայլի մէջ, 26 Մարտ 2008ին։ 2015ին, Ժագ Տուվալեանի ծննդեան 95ամեակին առիթով, Մարգարիտ Ռուխկեան հրատարակած է անոր լաւագոյն ձայնագրութիւններուն խտասալիկ մը՝ «Յիշիր ապագայի մասին»։

Death of Jacques Douvalian (March 26, 2008)

“The name Jacques Douvalian suffices to bring before your eyes the Yerevan of the late 1950s and early 1960s, a beautiful, joyful, and multicolor city with new and broad streets and parks … And the songs of the singer were in an amazing harmony with the romantic Yerevan of those years,” musicologist Margarit Rukhkyan recently said.

Douvalian had a meteoric career. He was born in Aleppo on January 1, 1920. His family had survived the genocide. They moved to Paris in 1925. Jacques, who was very interested in mathematics and exact sciences, was forced to leave middle school and work to help his family. Then he became interested in music, started to sing and compose songs. He was a singer in cafés, and in the 1940s he befriended Charles Aznavour and other singers. After World War II, he gave several concerts.

In 1954 he migrated to Soviet Armenia with his mother. His aim was to study astrophysics, but he changed his mind and continued singing.

Two years later, in 1956, Douvalian became the main singer of the State Jazz Orchestra, which would be directed by Konstantin Orbelian until its dissolution in 1992. The word “jazz” did not refer specifically to American jazz, but to a combination of Armenian and Western light music called estradayin in Armenian (from the Italian word strada “street”). Douvalian toured many cities of the Soviet Union and enjoyed a very warm reception. In 1959 he became the soloist of Yuri Sulsky’s instrumental ensemble in Moscow, and his songs in Armenian, Russian, and French became a hit. He was the author of some of the lyrics. His voice had a certain French quality to it that bridged Yerevan and Paris at a time when French cinema and songs started entering the Soviet world. 

 

It is unclear what happened later. Margarit Rukhkyan recalls that “when I went to their home to arrange for a TV program, I heard from the singer himself the news that he was leaving for France. His mother looked at me with silent reprimand when I lamented her son’s decision to leave Armenia.” After the visit of French Foreign Minister Christian Pineau to Armenia in 1956, many French Armenians who had migrated to Armenia in 1946-1948 later petitioned for help to re-enter France due to social and political constraints. Perhaps Douvalian’s return to France, when he was a popular name in and out of Armenia, was related to this phenomenon.

 

In any case, after settling back in France, the singer disappeared from the artistic scene and never returned to the stage. He passed away in Versailles on March 26, 2008. Rukhkyan released a CD of his best recordings in 2015 on the 95th anniversary of Douvalian’s birth.

Ժորժ Կառվարենց (մահ՝ 19 Մարտ, 1993)

Ֆրանսահայ երգահան Ժորժ Կառվարենց երգերու եւ ֆիլմերու երաժշտութեան բեղուն արտադրող մը եղած է, ինչպէս նաեւ Շառլ Ազնաւուրի երաժշտական գործակիցը։



Աւազանի անունով Տիրան, ծնած է 1 Ապրիլ 1932ին՝ Աթէնքի մէջ, հայ գաղթականներու ընտանիքի մը մէջ։ Հայրը՝ յայտնի բանաստեղծ եւ ուսուցիչ Գէորգ Կառվարենցը (1892-1946), Մեծ Եղեռնի վերապրող էր եւ համբաւաւոր «Կամաւորական քայլերգ»ի («Յառաջ, նահատակ...») խօսքերուն հեղինակը։

Ապագայ երաժիշտը իր տարրական կրթութիւնը ստացած է Աթէնքի մէջ։ Սակայն, 1941ին Յունաստանի գրաւումէն ետք Գերմանիոյ, Իտալիոյ եւ Պուլկարիոյ կողմէ, տնտեսական սոսկալի կացութիւնը պարտադրած է Կառվարենց ընտանիքին արտագաղթելու յաջորդ տարի եւ Վիեննայի ճամբով Իտալիա հաստատուելու՝ նախ Վենետիկ եւ ապա Միլան (1943)։ Սակայն, Գէորգ Կառվարենցի յանկարծական մահէն ետք, անոր այրին ու իր երկու զաւակները փոխադրուած են Փարիզ։

Ժորժ Կառվարենց իր ուսումը շարունակած է Մխիթարեաններու Սեւրի «Սամուէլ-Մուրատեան» վարժարանին մէջ եւ այնուհետեւ իր երաժշտական կրթութիւնը ստացած է Փարիզի երաժշտանոցին մէջ, ուրկէ շրջանաւարտ եղած է 1952ին։

Չորս տարի ետք, ան հանդիպած է Շառլ Ազնաւուրին, որուն հետ սկսած է գործակցիլ՝ գրելով անոր գրա երգերուն երաժշտութիւնը։ Անոնք միասնաբար աւելի քան 100 երգ գրած են երեք տասնամեակներու ընթացքին։ Կառվարենց աւելի քան 700 երգ գրած է իր երաժշտական կեանքին ընթացքին, որոնցմէ շատեր մեծ համբաւի տիրացած են, մեկնաբանուելով Ազնաւուրի եւ ուրիշ հռչակաւոր երգիչներու կողմէ (Ճոնի Հոլիտէյ, Սիլվի Վարդան, Տալիտա, Ժիլպեռ Պէքօ, Միրէյ Մաթիէօ, եւ այլն)։ Կառվարենցի «Հնաոճ հաճոյքներ» ձայնապնակը (1964) լոյս տեսած է 350 տարբերակներով, ծախելով 23 միլիոն օրինակ։ Ան շահած է «Շանսոնիէ» յատուկ մրցանակը 1964ին։

Յաջորդ տարի, երգահանը ամուսնացած է Ազնաւուրի քրոջ՝ երգչուհի Այտա Ազնաւուրեանի հետ։

Կառվարենց թէ՛ ֆրանսական եւ թէ՛ միջազգային արտադրութիւն եղող աւելի քան շարժանկարներու երաժշտութիւնը յօրինած է՝ 1960-1991 թուականներուն։ Ան նաեւ գրած է երաժշտախառն կատակերգութիւն մը՝ «Երկու հրեշտակներ եկած են», եւ «Տուշքա» օփերէթը։

Երգահանը երկու անգամ Հայաստան այցելած է, 1977ին եւ 1988ին։ Ազնաւուրի հետ անոր երկարամեայ համագործակցութիւնը նաեւ իրենց հայկական արմատներուն անդրադարձած է։ Այսպէս, 1975ին անոնք միասնաբար յօրինած են «Անոնք ինկան» (“Ils sont tombés”) երգը՝ Մեծ Եղեռնի 60ամեակին, իսկ 1988ին՝ «Քեզի համար, Հայաստան» (“Pour toi, Arménie”) երգը, 7 Դեկտեմբեր 1988ի աղէտալի երկրաշարժէն ետք։ Վերջինիս համար, Ազնաւուր համախմբած է ֆրանսացի երգիչներու համաստեղութիւն մը՝ յատուկ տեսերիզի պատրաստութեան համար։ Երգի ամբողջական հասոյթը տրամադրուած է վերապրողներու օժանդակութեան։

1991ին Կառվարենց սրտի կաթուած մը ունեցած է, բայց վատառողջ պայմանները, որոնք զինք մէկ հիւանդանոցէն միւսը տարած են, չեն կանգնեցուցած իր երաժշտական աշխատանքը։ Մահացած է 19 Մարտ 1993ին, Օպանիըի հիւանդանոցը, Մարսէյլի մօտերը։

Death of Georges Garvarentz (March 19, 1993)

French-Armenian composer Georges Garvarentz was a prolific author of music for films and musical collaborator of Charles Aznavour.

He was born Diran Garvarentz on April 1, 1932, in Athens, Greece, to a family of Armenian immigrants. He received his elementary education in his birthplace. His father, poet and teacher Kevork Garvarentz, was a genocide survivor and the author of the well-known “March of the Volunteers” (Gamavoragan Kayle Yerk, popularly known as Harach Nahadag…).

After the occupation of Greece by the Axis forces (Germany, Italy, and Bulgaria) in 1941, the terrible economic situation forced the Garvarentz family to move to Italy via Vienna in 1942. They first settled in Venice, and then in Milan (1943). However, after Kevork Garvarentz’s sudden death in 1946, his widow moved to Paris with their two children.

Georges entered the Samuel-Moorat Armenian lyceum in Sevres and later studied at the Paris Conservatory, from where he graduated in 1952.

In 1956 Garvarentz met Charles Aznavour and started writing music for his lyrics. They wrote over 100 songs, including “Prends garde à toi” (1956), “Et pourtant” (1962), “Il faut saisir sa chance” (1962), “Retiens la nuit” (1962), “La plus belle pour aller danser” (1964), “Hier encore” (1964), “Paris au mois d'août” (1966), “Une vie d’amour” (1980). From the 1950s Aznavour and other star singers like Johnny Hallyday, Sylvie Vartan, Dalida, Gilbert Becaud, and Mireille Mathieu, interpreted Garvarentz’s more than 700 songs. His disc “Les plaisirs démodés” was edited in 350 versions and 23 million copies. He won the “Chansonnier” special award in 1964.

In 1965 the composer married Aznavour's sister, Aida Aznavourian, a singer herself.

Garvarentz also composed over 150 film scores, including scores for Un taxi pour Tobrouk (1960), Les Parisiennes (1962), The Devil and the Ten Commandments (1962), Le Rat d’Amérique (1963), That Man in Istanbul (1965), The Sultans (1966), Surcouf, le tigre des sept mers (1966), Triple Cross (1966), The Peking Medallion (1967), Caroline chérie (1968), They Came to Rob Las Vegas (1968), The Southern Star (1969), The Heist (1970), Love Me Strangely 1971), Someone Behind the Door (1971), The Pebbles of Etratat (1972), Murder in a Blue World (1973), Killer Force (1976), Teheran 43 (1981), Hambone and Hillie (1983), The Triumphs of a Man Called Horse (1983), Too Scared to Scream (1985), Yiddish Connection (1986), A Star for Two (1991), and Catorce estaciones (1991).

He was the author of a musical comedy, Deux anges sont venus, and an operetta, Douchka.

Garvarentz visited Armenia twice, in 1977 and 1988. His collaboration with his brother-in-law Aznavour also reflected their common Armenian roots. In 1975 they composed the song “Ils sont tombés” (They Fell), on the sixtieth anniversary of the Armenian Genocide. Thirteen years later, in the aftermath of the devastating earthquake of Armenia in December 1988, they composed “Pour toi, Arménie” (For You, Armenia), gathering a collection of well-known French singers for its release in video. The income from the song was entirely destined to the assistance for the victims.

In 1991 Garvarentz suffered a heart attack and his precarious health, which took him from one hospital to the other, did not stop him from composing. He passed away on March 19, 1993, at the hospital of Aubagne, near Marseilles.

Ժանսէմ (ծնունդ՝ 9 Մարտ, 1920)

Ֆրանսահայ ծանօթ նկարիչ Ժանսէմ, բուն անունով՝ Յովհաննէս Սէմէրճեան, ծնած է 9 Մարտ, 1920ին, Պրուսայի շրջանի Սէօլէօզ գիւղը, որ եղած էր հռչակաւոր գրագէտ Յակոբ Օշականի ծննդավայրը։

1922ին փախուստ տալով քեմալական շարժումէն, Սէմէրճեան ընտանիքը հաստատուած է Սելանիկ (Յունաստան), ուր Յովհաննէս անցուցած է իր մանկութիւնը։ Հօրը մահէն ետք, 1931ին Ֆրանսա փոխադրուած է մօր հետ, հաստատուելով փարիզեան Իսի-լը-Մուլինօ արուարձանը։

Արկածի մը հետեւանքով՝ ոտքի ոսկորները կոտրելով, երեք տարի անցուցած է հիւանդանոցի մէջ։ 1934-1936ին երեկոյեան դասընթացքներու հետեւած Մոնփառնասի եւ Մարէի մէջ՝ ֆրանսական մայրաքաղաքը։ Նկարիչ եւ ուսուցիչ Արիէլ (Յարութիւն) Աճէմեան իրեն սորվեցուցած է գծագրել, բայց ապագայ նկարիչը սպանացի համբաւաւոր նկարիչ Փապլօ Փիքասոյի գործերով իր յայտնութիւնը պիտի կատարէր։

Զարդարուեստի դպրոց մտնելով (1936-1938), գեղարուեստի դպրոցին եւ «Սապաթիէ» արուեստանոցին մէջ միամեայ դասընթացքի մը հետեւած է 1937ին։ Ժանսէմ (Ժան Սէմէրճեան) կեղծանունը որդեգրած է 1940ին՝ գործերու իր առաջին ցուցադրութեան առթիւ։ Նաեւ ծանօթ եղած է Ժան Ժանսէմ անունով։ Նկարներու մռայլ գոյները աւելի լուսաւորուած են Յունաստան իր կատարած ճամբորդութենէն ետք 1950ին, ներշնչուելով յունական գիւղական շրջաններու ստուերոտ կերպարներէն։ Քննադատները զինք սահմանած են իբրեւ՝ թշուառ մարդոց նկարիչը։ Անոր երանգապնակին դեղնականաչ գոյները յաճախ զուգորդուած են կարմիր, զուտ կանաչ եւ նարնջագոյնին։

 

1950ական թուականներուն Ժանսէմ բազմաթիւ մրցանակներու արժանացած է Ֆրանսայի եւ Մեքսիքոյի մէջ։ 1953ին, հազիւ 33 տարեկան, արդէն ստացած է Ֆրանսայի արուեստի ու գրականութեան շքանշանը։ Յաջորդ կէս դարուն, բազմաթիւ ցուցահանդէսներ տուած է Փարիզի, Նիւ Եորքի, Շիքակոյի, Լոնտոնի, Թոքիոյի, Հռոմի, Պրիւքսէլի, Լօզանի, Պէյրութի եւ այլ քաղաքներու մէջ, իսկ անոր գործերէն շատեր տեղ գտած են եւրոպական եւ ամերիկեան թանգարաններու եւ մասնաւոր հաւաքածոներու մէջ։ Ճափոնի մէջ երկու թանգարաններ նուիրուած են անոր գործին, որոնք բացուած են 1993ին եւ 1997ին։ Հայաստան այցելած է 1973ին եւ ապա՝ 2001ին, երբ իր 34 գործերու նկարաշարքը՝ «Եղեռն», նուիրած է Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտին։ Ստացած է «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանը եւ Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայէն պատուոյ տոքթորական՝ 2002ին։ 2003ին ֆրանսական Պատուոյ Լեգէոնի ասպետի աստիճանին արժանցած է։

Ժանսէմ մահացած է 27 Օգոստոս 2013ին, Սէն-Էնիան-սիւր-Շէրի մէջ (կեդրոնական Ֆրանսա)։

Birth of Jansem (March 9, 1920)

Jansem, a recognized French Armenian painter, was born Hovhannes Semerdjian on March 9, 1920, in Sölöz, a village near Brusa, nowadays Bursa, in northwestern Asia Minor (Turkey), which was also the birthplace of the famous writer Hagop Oshagan.

The Semerdjian family fled in 1922 to escape the massacre and deportation of Greeks and Armenians undertaken by the Kemalist movement in Asia Minor. They settled in Salonica (Greece), where Hovhannes spent his early childhood. After the death of his father, he moved to France with his mother in 1931. They settled in the suburban town of Issy-les-Moulineaux, one of the traditional concentrations of Armenians around Paris.

He broke the bones of his foot in an accident and had to spend three years in the hospital. From 1934-1936 he attended a variety of evening classes in Montparnasse and the Marais, in Paris. He met painter and teacher Ariel Ajemian, who taught him to draw, but he found his grand revelation in the works of Picasso.

He was admitted to the École des Arts Decoratifs (1936-1938), and completed a training course at the École des Beaux-Arts and at Atelier Sabatier in 1937. He adopted the pseudonym Jansem (from Jean Semerdjian) in his first exhibition in 1940 at the Salon des Independents. He would also be known as Jean Jansem. His paintings, which had been characterized by somber tonalities, took a new shape after his travel to Greece in 1950, when he discovered light. He eagerly sketched the shadowy figures of the Greek countryside that had surrounded him in his childhood and remained hidden in his subconscious. The yellow-green palette of his paintings was often associated to red, purely green, and orange tonalities. Critics defined him as a miserabliste, an artist of unfortunate people.

In the 1950s Jansem won many awards in France and Mexico, and was decorated with the Order of the Arts and Letters of France in 1953. For the next half a century, he would have exhibitions in Paris, New York, Chicago, London, Tokyo, Rome, Brussels, Lausanne, Beirut, and other cities, and many of his works were acquired by European and American museums and private collections. He had the exceptional privilege of having two museums dedicated to his work in Japan during his lifetime (1993 and 1997). He visited Armenia in 1973 and again in 2001, when he donated his series of 34 paintings, “Genocide,” to the Armenian Genocide Museum-Institute. He was decorated with the Mesrob Mashdots award and received an emeritus doctorate from the National Academy of Sciences of Armenia in 2002. In 2003 he was ordained a Knight of the French Legion of Honor.

Jansem passed away on August 27, 2013, at age 93, in Saint-Aignan-sur-Cher, in central France. 

Պրեստ-Լիթովսկի դաշնագիրը  (3 Մարտ 1918)

Խորհրդային Ռուսաստանի եւ Կեդրոնական Պետութիւններուն միջեւ ստորագրուած Պրեստ-Լիթովսկի դաշնագիրը կնքած է ռուսական պարտութիւնը եւ մասնակցութեան աւարտը Ա. Աշխարհամարտին մէջ։

Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան յաջորդած էր խորհրդային վարչակարգի հաստատումը Ռուսաստանի մէջ, որ սակայն յուսահատ կացութեան մէջ էր քանի մը ամիս ետք։ Յեղափոխական կառավարութիւնը, իբրեւ առաջին քայլ արտաքին յարաբերութիւններու մէջ, խաղաղութեան մասին հրովարտակ մը հրապարակած է 26 Հոկտեմբեր, 1917ին, Խորհուրդներու երկրորդ համառուսաստանեան համագումարին ընթացքին։ Հրովարտակը, որ հեղինակուած էր նոյնինքն Վլատիմիր Լենինի կողմէ, բոլոր մարտնչող կողմերուն կ՚առաջարկէր բանակցութիւններու սկսիլ՝ «արդար ժողովրդավար աշխարհ» մը ստեղծելու համար։

Հրովարտակին մերժումը Դաշնակիցներուն (Մեծն Բրիտանիա, Ֆրանսա, Միացեալ Նահանգներ եւ Իտալիա) կողմէ, Խորհրդային Ռուսաստանը մղած է անջատ խաղաղութիւն կնքելու գործընթացին մէջ մտնելու։ Ռուսաստանի եւ Կեդրոնական Պետութիւններուն (Գերմանիա, Աւստրիա-Հունգարիա, Օսմանեան կայսրութիւն եւ Պուլկարիա) միջեւ բանակցութիւնները սկսած են Պրեստ-Լիթովսկի մէջ, 9 Դեկտեմբերին։ Խորհրդային պատուիրակութիւնը, գլխաւորութեամբ Ատոլֆ Եոֆֆէի, իբրեւ պայմաններ դրած է գրաւուած տարածքներէ զօրքերու հանումը, պատերազմի ընթացքին ստրկացած ազգերու ազատագրումը, ամէն տեսակի ռազմատուգանքներէ հրաժարումը, եւ այլն։

Գերմանական պատուիրակութիւնը հակադարձած է իր սեփական ծրագրով, որ կը ներառնէր Մերձպալթիական շրջանի կցումը Գերմանիոյ եւ Լեհաստանի նոր բաժանում մը։ Գերմանիա, միաժամանակ, կը ցանկար պահել ռուսական գրաւուած տարածքները՝ անոնց տնտեսական միջոցները շահագործելու համար։

Ռուսաստանն ու Գերմանիան անջատ բանակցութիւններ սկսած են 27 Դեկտեմբերին։ Ամիս մը ետք, Կեդրոնական Պետութիւնները համաձայնութիւն մը կնքած են Կեդրոնական Ռատային հետ (Ուքրանիոյ յեղափոխական խորհրդարանը)՝ Ուքրանիայէն ուտելիք ստանալ փոխան զինուորական օգնութեան։ Միեւնոյն գիշերը Գերմանիա վերջնագիր մը յղած է Ռուսաստանին՝ գերմանական պայմանները գործադրելու։ Յաջորդ օրը, Լեւ Թրոցկի, որ խորհրդային պատուիրակութեան ղեկավարութիւնը ստանձնած էր, պատասխանած է, թէ Ռուսաստանը պիտի չստորագրէր համաձայնագիրը, բայց կը դադրեցնէր մարտերը եւ կը պարպէր զօրքերը։ 18 Փետրուարին, Կեդրոնական Պետութիւնները վերսկսած են յարձակողականը ամբողջ արեւելեան ռազմաճակատին վրայ։ Ռուսական զօրքերը, չկարողանալով դիմադրել, եւ ռուսերը համաձայնագրի իրենց հաւանութիւնը տուած են Փետրուար 19ին։ Սակայն, գերմանացիները շարունակած են յարձակումը մինչեւ Փետրուար 22՝ ա՛լ աւելի դաժան պայմաններ ներկայացնելով։

Ի վերջոյ, համայնավար կուսակցութեան Կեդրոնական Կոմիտէն համաձայնութիւնը տուած է խաղաղութեան դաշնագրի մը կնքումին, եւ Պրեստ-Լիթովսկի դաշնագիրը ստորագրուած է 3 Մարտին։ Այս խայտառակ դաշնագրով, Ռուսաստանը կը կորսնցնէր մերձպալթեան տարածքները եւ Պելառուսիոյ մէկ մասը, Ուքրանիան ու Ֆինլանտիան ինքնավար հանրապետութիւններ կը հռչակուէին՝ Կարմիր Բանակի նահանջին առընթեր։ Աւելի կարեւոր էր, սակայն, Կովկասի մէջ Կարսի ու Արտահանի հայկական շրջաններու եւ Պաթումի վրացական շրջանի զիջումը Օսմանեան կայսրութեան։ Պէտք է վերյիշել, որ Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան պայթումէն եւ ռուսական զօրքերու՝ կովկասեան ռազմաճակատէն մեկնումին յաջորդած էր թրքական յարձակողականը, որուն հետեւանքով վերագրաւուած էին Արեւմտեան Հայաստանի այն տարածքները, զորս Ռուսաստանը գրաւած էր 1916ին։ Թուրքիան արդէն Կովկասի վրայ իր յարձակումին ձեռնարկած էր։

Շահեկան է նշել, որ Ռուսաստանը այլեւս որեւէ փաստական ներկայութիւն չունէր Կովկասի մէջ, որ անուանապէս միայն կապուած էր անոր։



Մարտերու վերջաւորութիւնը թոյլ տուած է Գերմանիոյ, որ իր ուժերը կեդրոնացնէ հարաւային ճակատի վրայ եւ յարձակումի ձեռնարկէ՝ 21 Մարտէն մինչեւ 17 Յունիս 1918, բայց այս յարձակումը անյաջող եղած է, քանի որ Դաշնակիցները հակադարձած են տեւական յարձակումներով, որ ի վերջոյ յանգած են Գերմանիոյ պարտութեան։

Կարեւոր է նշել, որ 1918ին պոլշեւիկները Ռուսաստանի օրինաւոր եւ ճանչցուած իշխանութիւնը չէին Ռուսաստանի մէջ, եւ հետեւաբար երկրի անունով դաշնագիր մը կնքելու իրաւունք չունէին։ Սակայն, դաշնագրին ստորագրութիւնը պոլշեւիկ կառավարութեան թոյլ տուած է իշխանութիւնը պահել եւ ազատիլ իր հակառակորդներէն, յատկապէս ընկերվար-յեղափոխականները։ Ի վերջոյ, ասիկա պատճառ պիտի դառնար քաղաքացիական պատերազմի սկզբնաւորութեան, որ չորս տարի պիտի տեւէր։

Օգոստոս 27ին Պերլինի մէջ ստորագրուած լրացուցիչ համաձայնագիր մը հաստատած է Ռուսաստանի կողմէ 6 միլիառ գերմանական մարգի վճարումը Գերմանիոյ իբրեւ ռազմատուգանք։ Սակայն, Պրեստ Լիթովսկի դաշնագիրը չեղեալ համարուած է Ռուսաստանի կողմէ Սեպտեմբեր 20ին, իսկ պատերազմի աւարտէն ետք՝ Թուրքիոյ (30 Հոկտեմբեր) եւ Գերմանիոյ կողմէ (13 Նոյեմբեր)։

The Treaty of Brest-Litovsk (March 3, 1918)

The Treaty of Brest-Litovsk, signed between Soviet Russia and the Central Powers, marked Russian defeat and the end of her participation in World War I.

The Bolshevik government had come to power in Russia after the October Revolution, but was in a desperate situation a few months later. The revolutionary government, as a first step in foreign affairs, released a decree about peace during the second All-Russian Congress of the Soviets on October 26, 1917. The decree, authored by Vladimir Lenin, proposed all belligerent countries to start negotiations to create a “fair democratic world.”



The Entente (Great Britain, France, United States, and Italy) rejected the decree and Soviet Russia went forward to sign a separate peace with the Central Powers. The negotiations started in Brest-Litosvk on December 9, with the participation of Russia, Germany, Austria-Hungary, Bulgaria, and the Ottoman Empire. The Soviet delegation, headed by Adolph Joffe, brought as conditions the evacuation of troops from occupied territories, freedom to nations enslaved during the war, relinquishing to all war compensations and penalties, et cetera.

The German delegation countered with its own plan, which included the annexation of the Baltic region to Germany and the division of Poland. Germany, besides, wanted to keep the Russian occupied regions in order to exploit their resources.

The Allies did not agree to negotiate peace, and Soviet Russia started separate negotiations with Germany on December 27. One month later, the Central Powers came to an agreement with the Central Rada (the all-Ukrainian revolutionary parliament) to obtain food from Ukraine in exchange for military aid. On the same night, Germany submitted an ultimatum to Russia to comply with German conditions, which entailed to take the German border to Narva, Pskov, and Dvinya. The next day, Lev Trotsky, who had taken over the Soviet delegation, answered that Russia would not sign the agreement, ceased the hostilities, and evacuated its troops. The Central Powers went on the offensive on February 18 in the entire Eastern front. The Russian armies could not resist and consented to an agreement on February 19. However, the Germans continued their offense and only stopped on February 22, dictating even harsher conditions.

The Central Committee of the Communist Party agreed to the signature of a peace treaty. The Treaty of Brest-Litosvk was signed on March 3, 1918. The harsh conditions of the treaty were humiliating. Russia lost the Baltic lands and part of Belorussia; Ukraine and Finland were declared autonomous republics, with the subsequent evacuation of the Red Army. More importantly, it also ceded to the Ottoman Empire the regions of Kars and Ardahan, which were Armenian territories, and Batum (Georgian territory) in the Caucasus. It is important to remember that, after the October Revolution and the retreat of the Russian troops, Turkey had gone on the offense and reoccupied the territories of Western Armenia lost to Russia in 1916, later invading the Caucasus. Interestingly, Russia no longer had effective presence in the region, and maintained a purely nominal attachment after the revolution.

The end of the hostilities allowed Germany to concentrate its forces on the southern front and start an offense from March 21 to June 17, 1918, but this was unsuccessful, as the Allied forces countered with a tactic of continuous attacks that finally ended in German defeat.

It is important to note that the Bolsheviks were not the legal and recognized authority of Russia in 1918, and therefore had no legal right to sign a treaty on behalf of the country. However, this signature allowed the Bolshevik government to keep the power and dismiss their opponents, particularly the Socialist Revolutionaries. In the end, this would also become a motive for the beginning of the bloody civil war in Russia that would last four years.

A supplementary agreement signed in Berlin on August 27 established the payment of six billion German marks by Russia to Germany as war compensation. However, the Treaty of Brest Litovsk was declared null and void by Russia on September 20 and after the end of the war, by Turkey on October 30, and by Germany on November 13.