Անտոն Քոչինեան (ծնունդ՝ 25 Հոկտեմբեր, 1913)

Անտոն Քոչինեան կարեւոր, սակայն անտեսուած դէմք մըն է յետ-ստալինեան Հայաստանի պատմութեան մէջ, հակառակ մօտ երկու տասնամեակի իր գործունէութեան՝ պետական-կուսակցական ամենաբարձր ոլորտին մէջ։

Ծնած էր Շահալի (այժմ՝ Վահագնի) գիւղը, Լոռիի մէջ, 25 Հոկտեմբեր 1913ին, երկրագործի մը ընտանիքին մէջ։ Գիւղական դպրոցը ուսանելէ ետք, 1928ին մուտք գործած է Համայնավար Կուսակցութեան երիտարդական միութեան (Կոմերիտմիութիւն) մէջ եւ անոր դպրոցը յաճախած՝ մինչեւ 1931։ Այնուհետեւ, մէկ տարի Թիֆլիսի հայկական մանկավարժական ուսումնարանը անցնելէ ետք (1932-1933), ղրկուած է Երեւանի Կոմերիտմիութեան երկրագործական դպրոցը (1933-1935)։

Քոչինեան երկու տարի աշխատած է Տաւուշի եւ Վայոց ձորի շրջանային թերթերու խմբագրութիւններուն մէջ (1935-1937), որմէ ետք արագօրէն բարձրացած է կուսակցական շարքերուն մէջ։ Նախ՝ Ազիզբեկովի (Սիւնիք) շրջանային կոմիտէի քարոտւղար եղած է (1937-1939), իսկ ապա՝ անձնակազմի քարտուղար եւ համայնավար երիտասարդական միութեան Կեդր. Կոմիտէի առաջին քարտուղար։ 1940ին Հայաստանի Համայնավար կուսակցութեան Կեդր. Կոմիտէի անդամ ընտրուած է, իսկ 1941-1943ին Երեւանի եւ Կոտայքի շրջանային կոմիտէներ գլխաւորեց։

1944-1946ին Մոսկուայի կուսակցական կազմակերպիչներու դպրոցը իբրեւ ունկնդիր յաճախելէ ետք, 1946ին Քոչինեան Հայաստանի Համայնավար կուսակցութեան երրորդ քարտուղար ընտրուած է, իսկ տարի մը ետք՝ անձնակազմի քարտուղար։

Քոչինեանի կեանքի ամենէն կարեւոր շրջանը սկսած է Նոյեմբեր 1952ին՝ Նախարարաց Խորհուրդի նախագահի պաշտօնը ստանձնելէ ետք։ Վարչապետի այս պաշտօնը ան վարած է գրեթէ տասնչորս տարի՝ Գրիգոր Յարութիւնեանի (1937-1953), Սուրէն Թովմասեանի (1953-1960) եւ Եակով Զարոբեանի (1960-1966) շրջաններուն իբրեւ կուսակցութեան առաջին քարտուղար։ Փետրուար 1966ին, Մոսկուայի ղեկավարութիւնը Քոչինեանը ընտրեց Զարոբեանը փոխարինելու համար՝ Մեծ Եղեռնի 50ամեակի զանգուածային ու աննախընթաց ցոյցերէն ետք։

Իր աւելի քան երկու տասնամեակներուն իբրեւ վարչապետ եւ առաջին քարտուղար, Քոչինեան արձանագրած է իրագործումներու կարեւոր շարք մը։ Առաջին քարտուղարի իր պաշտօնավարութեան ընթացքին, Խորհրդային Հայաստանը ստացած է համախորհրդային իր հինգ շքանշաններէն երեքը՝ տնտեսական գործունէութեան բարձր ցուցանիշեր արձանագրելու համար (1968, 1970 եւ 1972)։ Նոյնինքն Քոչինեանը երկու անգամ Լենինի շքանշանով պարգեւատրուած է։ 

Հայաստանի տնտեսական բարգաւաճումը հիմնուած էր ճարտարարուեստական զարգացման ծրագրի մը վրայ։ Ասիկա ներառած է քիմիական գործարաններու շինութիւնը Ալավերդիի եւ Կիրովականի (ներկայիս՝ Վանաձոր) մէջ, Հրազդանի եւ Չարենցաւանի ճարտարուեստական համալիրներուն ստեղծումը, Սեւանի եւ Դիլիջանի գործարաններու շինութիւնը, ինչպէս եւ հում նիւթերու եւ արտադրութեան փոխադրութիւնը ապահովող երկաթուղին։ Երեւանի «Երազ» բեռնակառքերու գործարանը (1964) եւ Աբովեանի ելեկտրոնային գործարանները այս շրջանի յաւելումներ եղած են։ Ելեկտրականութիւնը արտադրութիւնը բազմացած է Երեւանի, Կիրովականի, Հրազդանի ու Տաթեւի կայաններու շինութեամբ։ Արփա-Սեւան կենսական փապուղիի շինարարութիւնը սկսած է 1963ին։ Քոչինեանի գործօն մասնակցութիւն ունեցած է Մեծամօրի հիւլէական կայանի շինարարութեան որոշման մէջ (1969), որ Հայաստանը պիտի տանէր դէպի ուժանիւթի ինքնաբաւութիւն։ Այգիներու հազարաւոր հեկտարներ ցանուած են, որոնց եկած են աւելնալու Ապարանի ջրանցքը եւ Գառնիի ջրամբարը։ Այս ժամականակաշրջանին հետ կապուած է Երեւան-Սեւան մայրուղիին եւ Կապան-Գորիս ճանապարհին շինութիւնը։

Առողջարաններու, պիոներական ճամբաներու եւ հանգստեան գօտիներու ցանցի մը կողքին, 1960ականներուն շինուած է Ծաղկաձորի մարզական համալիրը, ուր խորհրդային ձմեռնային մարզաձեւերու հաւաքականները պիտի մարզուէին։ 1970ականներուն Երեւանի կարգ մը հանրային գործեր սկսած են, ինչպէս «Զուարթնոց» օդակայանի ընդարձակումը (1973), «Հրազդան» մարզադաշտի (1971) եւ «Ռոսիա» շարժապատկերի սրահի շինութիւնը (1970)։ 1972ին սկսած է գետնուղիի (մեթրոյի) շինութիւնը։

Քոչինեան նոյնպէս կարեւոր դեր խաղացած է Ծիծեռնակաբերդի յուշարձանի (1967), Սարդարապատի հերոսամարտի յուշակոթողի (1968), եւ Էրեբունիի թանգարանի (1968) շինութեան գործին մէջ։ Վերջինը զուգադիպած է Երեւանի հիմնադրութեան 2750ամեակին։ Խորհրդահայ գործիչը 1966ին բարձրացուցած է Արցախի հարցը Մոսկուայի իշխանութիւններուն առջեւ։

Նոյեմբեր 1974ին, Անտոն Քոչինեան փոխարինուած է Կարէն Դեմիրճեանի կողմէ՝ «ղեկավարման լուրջ թերութիւնների» պատրուակով, եւ փաստօրէն մնացած է անգործ մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Մահացած է Դեկտեմբեր 1, 1990ին։ Ծննդեան հարիւրամեակին, երկու կիսանդրիներ բացուած են Երեւանի եւ Քոչինեանի ծննդավայր Վահագնիի մէջ։

Birth of Anton Kochinian (October 25, 1913)

Anton Kochinian was a remarkable, yet underrated figure in the history of Soviet Armenia during the 1950-1970s, despite being in top leadership positions for most of that period.

He was born in the village of Shahali (now Vahagni), in the district of Lori, on October 25, 1913, in the family of an agriculturist. He studied in the local school, then entered the youth organization of the Communist Party (1928) and studied in the school of the organization until 1931. He went to Tiflis to study at the Armenian pedagogical technical school in 1932, but left after a year and he was sent to Yerevan to study at the agricultural school of the youth organization (1933-1935).

After working on the editorial boards of local newspapers from Tavush and Vayots dzor (1935-1937), Kochinian rapidly rose in the party ranks. First he was secretary of the regional committee of the district of Azizbekov (Siunik) from 1937-1939, and from 1939-1940 secretary of personnel and then first secretary of the Central Committee of the Communist Youth Organization. In 1940 he was elected member of the Central Committee of the Armenian Communist Party, and in 1941-1943 he led regional committees in Yerevan and Kotayk.

After spending two years in Moscow as an auditor at the higher school for party organizers, in 1946 he was elected third secretary of the Central Committee of the Armenian Communist Party, and in 1947 secretary of personnel.

In November 1952 Kochinian was promoted to the post of president of the Council of Ministers. He would occupy this position of prime minister for almost fourteen years, during the tenures of Grigori Arutyunov (1937-1953), Suren Tovmasian (1953-1960), and Yakob Zarobian (1960-1966) as the party’s first secretaries. Kochinian was selected by the Moscow leadership to replace Zarobian in February 1966 after the latter failed to contain the demonstrations of April 1965 on the fiftieth anniversary of the genocide.

During his more than two decades both as prime minister and first secretary of the party, Kochinian recorded a series of important achievements. The economic progress of Armenia was backed by an important program of industrialization. This included the construction of chemical factories in Alaverdi and Kirovakan (nowadays Vanadzor), the industrial complexes of Hrazdan and Charentsavan, and factories in Sevan and Dilijan, complemented by railways that ensured transportation of raw materials and production. The “Yeraz” truck factory (1964) in Yerevan and big electronic factories in the city of Abovian were added in this period. Thermoelectric centrals were built in Yerevan, Kirovakan, and Hrazdan, as well as the hydroelectric central of Tatev and the cascade of Vorotan. The construction of the 48 kilometers-long Arpa-Sevan tunnel, which would bring the waters of the Arpa River to Sevan Lake, started in 1963. Kochinian’s active participation was instrumental in the decision to build the nuclear central of Metzamor, started in 1969, which would lead Armenia to energy self-sufficiency. Several thousand hectares of orchards were planted, along the construction of the canal of Aparan and the reservoir of Garni. The Yerevan-Sevan highway and the Kapan-Goris route were also built.

Besides a network of sanatoria, pioneer camps, and tourism areas throughout the republic, the sports complex of Tzaghkadzor, which would be used to train the Soviet winter sports teams, was built in the 1960s, and some important public works in Yerevan started in the early 1970s, such as enlargement of the Zvartnots airport (1973), the Hrazdan stadium (1971), and the Rossiya movie theater (1970). The first steps to build the subway network were taken in 1972.

Kochinian was also instrumental in the inauguration of the genocide memorial of Tzitzernakaberd (1967), the monument of Sardarabad (1968), and the Erebuni museum (1968). The latter coincided with the celebration of the 2750^th anniversary of the foundation of Yerevan with great fanfare. He also raised the issue of Karabagh in 1966.

 

During Kochinian’s tenure as first secretary, Soviet Armenia earned three of the five all-Soviet decorations it had throughout its history for reaching high marks in economic activity (1968, 1970, and 1972). Kochinian himself was twice decorated with the order of Lenin.

In November 1974 he was replaced by Karen Demirchyan under pretexts of “serious flaws in leadership” and practically left unemployed. He passed away on December 1, 1990. On the centennial of Kochinian’s birth, two busts were inaugurated in Yerevan and in his birthplace in Vahagni (Lori).

Սօս Սարգսեան (ծնունդ՝ 24 Հոկտեմբեր, 1929)

Հայրենի դերասան Սօս Սարգսեան հայ թատրոնի ու շարժապատկերի ամենէն նշանաւոր անուններէն մէկը հանդիսացաւ Ի. դարու երկրորդ կէսին։

Ծնած է Ստեփանաւան (Լոռի), 24 Հոկտեմբեր 1929ին։ Առաջին անգամ բեմ բարձրացած է 1947ին, Տէյվիտ Գոփըրֆիլտի դերը խալալով Չարլզ Տիքընսի համանուն վէպի հիմամբ թատերախաղի մը մէջ։ Յաջորդ տարին, ան փոխադրուած է Երեւան, ուր մտած է Պատանի հանդիսատեսի թատրոնը։ Մինչ այդ, ուսումը շարունակած է Երեւանի գեղարուեստա-թատերական հիմնարկին մէջ, աւարտելով 1954ին։ Շրջանաւարտ ըլլալու տարին, մտած է Գաբրիէլ Սունդուկեանի անուան ակադեմական թատրոնը, ուր աշխատած է յաջորդ 37 տարիներուն։

Սօս Սարգսեան՝ «Պէպօ» շարժանկարին մէջ

Սօս Սարգսեան այն դերասաններէն էր, որոնք արտաքին շեշտադրումներու եւ յուզումնախառն կեցուածքներու պէտք չունէր՝ իր ներքին աշխարհը ցոլացնելու համար։ Իր թատերական երկարամեայ փորձառութիւնը ընդգրկած է հայ եւ օտար հեղինակներու բազմաթիւ թատերախաղեր։

Սարգսեան նաեւ մեծ պաստառին վրայ երեւցած է աւելի քան քառասուն անգամ, մատուցելով անմոռանալի կերպարներ հայկական դասական շարժանկարներու մէջ, ինչպէս «Նուագախմբի տղաները» (1961), «Եռանկիւնի» (1967, ՀԽՍՀ մրցանակ 1975ին), «Մենք ենք, մեր սարերը» (1969), «Խաթաբալա» (1971), «Նահապետ» (1977), «Ձորի Միրօ» (1981), «Գիքոր» (1982) եւ ուրիշներ։ Ան նաեւ խաղացած է զանազան ռուսական ժապաւէններու մէջ, որոնցմէ ամենէն նշանաւորն էր Անտրէյ Տարկովսկիի համբաւաւոր «Սոլարիս» ֆիլմը (1972)։ Ան եղած է խօսնակը «Մատենադարան» փաստանկարին (1988, ՀԽՍՀ մրցանակ նոյն տարին)։

1992ին Սօս Սարգսեան հաստատած է «Համազգային» թատրոնը, զոր ղեկավարած է մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Ան շարունակած է բեմադրիչի ու դերասան ասպարէզը, թէ՛ թատրոնի եւ թէ՛ շարժապատկերի մէջ։ Միաժամանակ, 1997-2005ին Երեւանի թատրոնի եւ շարժապատկերի հիմնարկի տնօրէնն էր, եւ այնուհետեւ՝ տնօրէններու խորհուրդի անդամ, մինչեւ իր մահը։ Ան շարք մը վէպեր, յուշագրութիւններ եւ փորձագրութիւններու ժողովածուներ հրատարակած է 1991էն մինչեւ 2013։

Աւելի քան վաթսուն տարուան իր ասպարէզով, Սօս Սարգսեան արժանացած է ամենաբարձր պարգեւներու։ Հայաստանի ժողովրդական արուեստագէտ նշանակուած է 1972ին, եւ Խորհրդային Միութեան՝ 1986ին։ Անկախութենէն ետք, ստացած է Հայաստանի հանրապետութեան «Մեսրոպ Մաշտոց» մետալը (1996), Հայց. Եկեղեցւոյ «Ս. Սահակ-Ս. Մեսրոպ» մետալը (2000) եւ Արցախի հանրապետութեան «Մխիթար Գօշ» մետալը (2001)։ 2000ին Երեւանի պատուոյ քաղաքացի հռչակուած է եւ փրոֆեսորի տիտղոսը ստացած է 2003ին։

Դերասանը նաեւ ազգային հարցերով տառապող հանրային գործիչ էր։ 1989-1991ին Խորհրդային Միութեան Գերագոյն Սովետի պատգամաւոր ընտրուելէ ետք, Հոկտեմբեր 1991ին Հ. Յ. Դաշնակցութեան կողմէ իբրեւ թեկնածու առաջադրուած է Հայաստանի նախագահական առաջին ընտրութիւններուն։ 2009ին Ազգային Ժողովի պատգամաւոր ընտրուած է նոյն կուսակցութեան ցանկով։ Նաեւ Հանրապետութեան Հանրային Խորհուրդի անդամ նշանակուած է։



Սօս Սարգսեան իր մահկանացուն կնքած է 26 Սեպտեմբեր, 2013ին, Երեւանի մէջ։ Մարմինը ամփոփուած է Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ։

Birth of Sos Sargsyan (October 24, 1929)

Sos Sargsyan became one of the most renowned Armenian actors in the second half of the twentieth century.

He was born in Stepanavan, in the Lori region of Armenia, on October 24, 1929. He debuted on the stage in 1947 as David Copperfield in a homonymous play based on Charles Dickens’ novel. He moved to Yerevan in 1948 and started performing at the Theater of the Young Spectator. Meanwhile, he entered the Yerevan Fine Arts and Theatre Institute, from where he graduated in 1954. Upon graduation, at the age of twenty-five, he entered the Gabriel Sundukian Drama Theatre, the premier theatrical ensemble of the country, where he worked for the next thirty-seven years.

Sargsyan was one of those actors who did not need to make recourse to external emphasis and emotions in order to reflect his feelings. During his lengthy career, he performed roles in many plays both by Armenian and non-Armenian authors. Roles like Ben Alexander (William Saroyan’s My Heart is in the Mountains), Don Quixote (Mikhail Bulgakov’s homonymous play), Iago (William Shakespeare’s Othello), or King Lear (Shakespeare’s homonymous play), among others, cemented his fame.

He played in over forty films, including unforgettable roles in Armenian classic movies like Guys from the Army Band (1961), Triangle (1

Sos Sargsyan in the film "Pepo"

967, Armenian SSR State Prize in 1975), We Are Our Mountains (1969), Khatabala (1971), Nahapet (1977), Dzori Miro (1981), Gikor (1982), and others. His cinematographic participations included various Russian films, most particularly Andrei Tarkovsky’s Solaris (1972). He was the narrator of the documentary Matenadaran (1988, Armenian SSR State Prize).

In 1992 he established the Hamazkayin Theater, which he headed until the end of his life. Sargsyan continued directing and playing, both in theater and cinema. Simultaneously, he was the dean of the Yerevan Institute of Theater and Cinema from 1997-2005, and served as a member of its board of directors from 2006 until his death. He published several novels, memoirs, and collections of essays between 1991 and 2013.

His lengthy career of more than sixty years earned him many distinctions. He was named Popular Artist of Armenia in 1972 and of the Soviet Union in 1986). He was also awarded the Mesrop Mashtots medal of the Republic of Armenia (1996), the St. Sahak-St. Mesrop medal of the Armenian Church (2000), and the Mekhitar Gosh medal of the Republic of Mountainous Karabagh (2001). He was named honorary citizen of Yerevan in 2000 and earned the title of Professor in 2003.

Sos Sargsyan was also active in the political field. He was elected deputy to the Supreme Soviet of the USSR from 1989-1991, and in October 1991 he was nominated by the Armenian Revolutionary Federation as candidate in the first presidential election in independent Armenia. In 2009 he was elected to the National Assembly on the A.R.F. list. On the same year, he was elected as member of the Public Council, an advisory body to the President of Armenia.



The famous actor passed away on September 26, 2013, in Yerevan, and was buried at the Komitas Pantheon.

Աւետիք Իսահակեան (մահ՝ 17 Հոկտեմբեր 1957)

Աւետիք Իսահակեանի անունը մինչեւ օրս կը շարունակէ իր ժողովրդականութիւնը պահել, յատկապէս իր բանաստեղծութիւններով, որոնցմէ շատեր երգի վերածուած են։

Իսահակեան ծնած էր Ալեքսանդրապոլ (այսօր Գիւմրի) 30 Հոկտեմբեր 1875ին։ Մանկութիւնն ու պատանեկութիւնն անցան շրջակայ Ղազարապատ (այժմ՝ Իսահակեան) գիւղին մէջ։ Ս. Էջմիածնի «Գէորգեան» ճեմարանը ուսանելէ ետք, 1893-1895-ին ան իբրեւ ազատ ունկնդիր հետեւած է Լայփցիկի համալսարանի (Գերմանիա) դասընթացքներուն։

Իր գրական առաջին փորձերուն առընթեր, ապագայ բանաստեղծը քաղաքական գործունէութեան մէջ մխրճուեցաւ։ Ալեքսանդրապոլ վերադառնալով 1895ին, ան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան տեղական կոմիտէին անդամակցեցաւ։ 1896ին ձերբակալուեցաւ ռուսական ոստիկանութեան կողմէ եւ մէկ տարի բանտարկութեան դատապարտուեցաւ Երեւանի բերդին մէջ։

Ազատ արձակուելէ ետք, 1897ին Իսահակեան դարձեալ արտասահման մեկնեցաւ, այս անգամ Զուիցերիա, ուր գրականութեան ու փիլիսոփայութեան պատմութեան դասերու հետեւեցաւ իբրեւ ունկնդիր Ցիւրիխի համալսարանին մէջ։ Տարի մը ետք, ան հրատարակեց իր առաջին գիրքը՝ «Երգեր եւ վէրքեր»։ 1902ին հայրենիք վերադառնալով, այնուհետեւ Թիֆլիս հաստատուեցաւ։ «Պոէմներ» խորագրով երկրորդ գիրք մը հրատարակեց 1903ին, որուն յաջորդեց «Երգեր ու վէրքեր»ու ընդլայնուած հրատարակութիւնը 1908ին։

Մինչ այդ, 1905ի յեղափոխութեան հետեւած քաղաքական գործունէութիւնը խափանելու նպատակով, ռուս կառավարութիւնը 1908ին արշաւի մը ձեռնարկեց երկրի յեղափոխական շարժումներուն դէմ։ Իսահակեան Հ.Յ.Դ.ի գործով ձերբակալուած 158 մտաւորականներէն ու գործիչներէն մէկն էր։ Ան մեծ գրաւի դիմաց ազատ արձակուեցաւ՝ Թիֆլիսի Մետեխի բանտը կէս տարի անցնելէ ետք։ 1910ին բանաստեղծը ամուսնացաւ Սոֆիա Քոչարեանի հետ։ Արարողութիւնը տեղի ունեցաւ Անիի աւերակներուն մէջ։ Քաղաքական մթնոլորտը անշնչելի էր, ու այդ յոռետեսութեան արդիւնքներէն կարելի է նկարել հռչակաւոր «Աբու-Լալա Մահարի» վիպերգը, որ գրուած է 1909-1910ին։ Այդ տարի, նորապսակները նախ Պոլիս անցան, ուր լոյս տեսաւ վիպերգը, եւ ապա Եւրոպա, իրենց նորածին որդիին՝ Վիգէնի հետ։

Իսահակեան հաստատուեցաւ Պերլին, ուր 1914ին Գերմանա-Հայկական Ընկերութեան հիմնադիրներէն մէկը դարձաւ խումբ մը հայ եւ գերմանացի մտաւորականներու հետ։ 1916ին փոխադրուեցաւ Ժընեւ, ուրկէ շարունակեց հետեւիլ Հայկական Հարցին, ինչ որ ցոլացում գտաւ իր բանաստեղծութիւններուն, օրագրային նշումներուն եւ յօդուածներուն մէջ։ Ան սկսաւ գրել վէպ մը՝ «Ուստա Կարօ», որ կը միտէր ներկայացնել քսաներորդ դարակիզբի հայ քաղաքական կեանքը, եւ որ սակայն անաւարտ մնաց՝ հակառակ երկար տարիներու աշխատանքին։ 1920ին ու 1922ին երկու բանաստեղծական ժողովածու հրատարակեց, ինչպէս եւ «Սասմայ Մհեր» վիպերգի իր առաջին տարբերակը։

Իսահակեան Վենետիկ փոխադրուած էր 1921ին, ուր եւ ապրեցաւ մինչեւ 1926։ Այդ տարի Խորհրդային Հայաստան մեկնեցաւ, իր ընտանիքը Փարիզ ձգելով։ Չորս տարի Հայաստան մնալէ ետք, 1930ին բանաստեղծը Փարիզ վերադարձաւ, ուր զբաղեցաւ խորհրդահայ վարչակարգի տարբեր նախաձեռնութիւններու քարոզչութեամբ։ 1936ին վերջնականապէս Հայաստան հաստատուեցաւ՝ հանդերձ ընտանեօք։

Ստալինեան ժամանակներուն, Իսահակեան մնաց հայ գրականութեան «վարպետը», այս տիտղոսին բաժնեկից ըլլալով նկարիչ Մարտիրոս Սարեանի հետ, ու շարունակեց գրել ու հրատարակել։ 1943ին ընտրուեցաւ նորաստեղծ Գիտութիւններու Ակադեմիայի անդամ, իսկ երեք տարի ետք ստացաւ Խորհրդային Միութեան պետական մրցանակը։ 1946ին ալ նշանակուեցաւ Հայաստանի Գրողներու Միութեան նախագահ, այս պաշտօնը վարելով մինչեւ իր մահը՝ 17 Հոկտեմբեր 1957-ին։

Աւետիք Իսահակեան թաղուեցաւ Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ, Երեւան, ուր իր տուն-թանգարանը բացուեցաւ 1963ին։ Աւելի ուշ, ուրիշ տուն-թանգարան մը բացուեցաւ Գիւմրիի մէջ։ Բանաստեղծին արձանները կանգնած են երկու քաղաքներուն մէջ, իսկ Հայաստանի տարբեր քաղաքներու դպրոցներ, փողոցներ ու գրադարաններ անոր անունը կը կրեն։

Death of Avetik Isahakian (October 17, 1957)

Avetik Isahakian was and remains a popular name in Armenian literature, particularly for the folkloric style of his poetry. Many of his poems have become songs.

He was born in Alexandropol (nowadays Gumri) on October 30, 1875. He spent his childhood and adolescence in the surrounding village of Ghazarapat, now called Isahakian after him. He studied at the Kevorkian Seminary of Holy Etchmiadzin, and from 1893-1895 he was an auditor at the University of Lepzig, in Germany.

He started writing in his youth years, while he also delved into political activities. He returned to Alexandropol in 1895 and became a member of the local committee of the Armenian Revolutionary Federation. He was arrested by the Russian police in 1896 and spent a year imprisoned in the fortress of Yerevan.

He left the country after coming out of prison. In 1897 he went to the University of Zurich as auditor of history of literature and philosophy. A year later, he published his first book of poetry, Songs and Wounds. In 1902 he came back to the homeland and then settled in Tiflis. He published a second book of poetry, Poems, in 1903, followed by an enlarged edition of Songs and Wounds in 1908.

In 1908 the Russian government launched a repressive campaign against the revolutionary movements throughout the empire. Isahakian was among the 158 intellectuals arrested in the “A.R.F. case” and, after remaining for half year in the prison of Metekh, in Tiflis, he was liberated with a huge bail. The atmosphere was irrespirable and perhaps was one of the reasons besides the writing of the long poem Abu-Lala Mahari from 1909-1910. In 1910 the poet married Sofia Kocharian in the ruins of Ani. They moved first to Constantinople, where he published the poem in 1911, and then to Europe with their newly-born son, Vigen.

They settled in Berlin, where Isahakian would become one of the founders of the German-Armenian Society in 1914 together with a group of Armenian and German intellectuals. In 1916 the Isahakians moved to Geneva. The poet would actively follow the Armenian cause and reflect it in his writing, journal notes, and articles. He started writing a novel, Usta Garo, where he intended to present Armenian political life in the late nineteenth and early twentieth century, which remained unfinished despite working on it for many years. He published two collections of poems in 1920 and 1922, as well as the first version of his poem Mher of Sassoon, based on the final cycle of the Armenian epic.

Isahakian moved to Paris in 1924 and, after fifteen years in exile, he visited Soviet Armenia in 1926 and remained there for four years. He returned to Europe in 1930 and lived in the French capital for the next six years, where he was an activist on behalf of Soviet Armenia until 1936. In this year, he returned definitively to the homeland with his family.

In Armenia, where he was familiarly known as varpet (“master”), a title that he only shared with painter Martiros Sarian, Isahakian was the dean of Armenian literature in the hard times of Stalinist repression. He continued writing and publishing. He became a member of the Academy of Sciences of Armenia in 1943. He earned the State Prize of the USSR in 1946, and in this same year he was appointed president of the Writers Union of Armenia, a position he held until his death on October 17, 1957 in Yerevan.

Avetik Isahakian was buried in the “Komitas” Pantheon of Yerevan. His house-museum in Yerevan was opened in 1963 and another was later opened in Gumri. There are statues of him in both cities, as well as schools, streets, and libraries carrying his name in different towns of Armenia.

Death of Vilmos Lázár (October 6, 1849)

The centuries-old Armenian community of Transylvania—currently part of Romania--had essentially lost the language by the nineteenth century, but had kept a strong sense of identity. They were fully integrated to the life of Hungary, which was part of Austria since 1526. It should not be surprising that several military leaders of the Hungarian-Revolution of 1848-1849 were Armenian. One of them was Vilmos (pronounced Vilmosh) Lázár.

Lázár’s (originally Lazarian) ancestors had moved from Gherla (Armenopolis), the Armenian center of Transylvania, to the region of Banat—currently divided between Romania, Serbia, and Hungary—and received a title of nobility. He was born in the city of Nagybecskerek (nowadays Zrenjanin in Serbia) on October 24, 1815. In 1834 he began his military career in the service of the 34 ^th regiment of infantry in the imperial army. He was commissioned by Emperor Ferdinand I of Austria as a second lieutenant in the Hussar regiment, but in 1844 he retired and returned to his estate farm in Zemplen with his wife, Baroness Mária Revitzky. He worked at the railway company in 1847.

The echo of the French revolution of 1848 spread throughout the continent and found fertile ground in Hungary, where nationalist trends had generated an awakening of patriotism. On March 15, 1848, a revolt against the Habsburg dynasty exploded. Led by Lajos Kossuth, poet Sándor Petöfi, and Mór Jókai, it soon became a war of independence. Emperor Franz-Joseph asked for help to Czar Nicholas I of Russia to fight against the revolution.

Lázár took the revolutionary side and volunteered his services to the Hungarian army. He successively became a lieutenant (October 1848), captain (November), major (January 1849). In April 1849 he was appointed as commander of a brigade stationed in Zemplén. At the end of the month the brigade was reassigned to the legion forming in Upper Hungary. In mid-June Lázár became the commander of division in the legion and participated in the Dukla Pass battle against a Russian army. He was promoted to lieutenant colonel in July and fought in the last battles of the war of independence. He was promoted to colonel on August 12, but the next day the revolutionary army surrendered to the Austrian-Russian forces. On August 19 Lázár had to do the same with the remainder of his troops (4,600 people).

The promise of an amnesty went unfulfilled. On October 6, 1849, thirteen Hungarian officers were condemned to death by the Austrian forces of occupation in Arad (Transylvania). The date was purposefully selected, because it marked the first anniversary of the failed insurrection of Vienna in 1848 and the supremacy of Austrian power.

Although Lázár only had the rank of colonel, he was considered to have equal status with the generals in the Arad military court martial. He was sentenced to execution by firing squad together with three other colleagues, including General Ernö Kiss, also of Armenian origin. Nine others were hanged.

Vilmos Lázár’s remnants were uncovered in 1913 at the cemetery of the fortress of Arad. His body was then laid to rest in the crypt with a monument that honors him as one of the 13 Martyrs of Arad. Four streets in Budapest and other cities are named after him.

Since 1997, on each October 6, the Armenian community of Hungary organizes a tribute to Vilmos Lázár and Ernö Kiss at the square that remembers the martyrs of Arad in the city of Veszprém.

Birth of Romanos Melikian (October 1, 1883)

In the constellation of Armenian musicians from the first half of the twentieth century, between names like Gomidas Vartabed, Aram Khachatourian, Alexander Spendiarian, Parsegh Ganachian, and others, Romanos Melikian appears as a less shining star.

He was born on October 1, 1883, in the city of Kizlyar, in the region of Daghestan (Northern Caucasus). He received his primary education in the parochial school, and continued his studies at the diocesan school of Nor Nakhichevan, where his first music teacher was Kevork Chorekjian (the future Catholicos of All Armenians Kevork VI). In 1900, at the age of seventeen, he became the choirmaster of the church of Surp Kevork in Nor Nakhichevan. He graduated in 1902 and went to study at the musical school of Rostov. In those years, he had already arranged Armenian popular songs and liturgical hymns for choir. In 1905 he left for Moscow and, after a year of private classes, he was admitted to the Popular Conservatory and directed the choir of the Lazarian Institute.

Poor health and financial constraints forced Melikian to leave his education unfinished and return to Nor Nakhichevan. He then went to Tiflis, where he took a position as a music teacher at the Hovnanian School from 1908-1910. He gathered young musicians working within the local Armenian schools and created the Musical League in 1908 with composer Azat Manoukian. He continued composing songs for schools, using popular motifs.

He returned to school in 1910 and studied at the St. Petersburg Conservatory until 1914. He went back to Tiflis in 1915 and continued teaching. He had his first authorial concert in 1920, at the age of thirty-seven. A year later, the government of Soviet Armenia invited him to Yerevan to found a musical studio, which became a conservatory two years later. In 1924 he went to Stepanakert, the new capital of Karabagh, and founded a music school, and then went back to Tiflis, where he led the activities of the musical section and the musical school of the Armenian Art House (Hayartun).

Romanos Melikian returned to Yerevan in 1926, where he established friendly relations with Spendiarian. He participated in the work of staging Spendiarian’s celebrated opera Almast and in the foundation of the Opera of Yerevan in 1933. He raised the issue of gathering Gomidas’ musical heritage in Armenia.



Composer, musician, and educator, Melikian continued producing songs until the end of his days. Some of them are still part of the repertoire of soloists and choirs. He passed away on March 30, 1935, in Tiflis, and was buried in the Pantheon of Yerevan. One of the musical schools of Yerevan is named after him, as well as streets in Yerevan and other cities of Armenia.