Birth of Robert Sahakiants (August 30, 1950)

Robert Sahakiants was one of the stars of Armenian animation films both in Soviet and post-Soviet times.

He was born on August 30, 1950, in Baku (Azerbaijan). He moved to Yerevan in 1964 with his family. He finished high school there and entered the Khachatur Abovian Pedagogical Institute (now University). He was twenty-years-old when in 1970 he started working at the Armenfilm studios as an illustrator and animator. Two years later, he directed his first animation film, Lilit. Around that time, he was forced to abandon his studies for low assistance to classes. His fifth animation film, The Book of the Fox (1975), for which he also wrote the scenario based on the proverbs of Armenian medieval authors Vardan Aygektsi and Mekhitar Gosh, was the first Soviet rock-opera. He would write the scenarios for most of his films. In 1987 he earned the title of Artist Emeritus of Soviet Armenia and, in 2008 he became Popular Artist of the Republic of Armenia.

From 1972-2009 Sahakiants would direct fifty-four movies and write forty-eight scenarios. He also co-authored other animation movies produced by Armenfilm. He produced some of his most popular movies in the 1980s, such as Three Mulberry-Colored, Deep Blue Lakes (1981), Who Says Such a Lie (1982), The Talking Fish (1983), In the Blue Sea, in the White Foam… (1984), The Carnival (1985). His movies obtained awards in festivals held in France, Italy, Spain, Germany, Japan, as well as Ukraine, Russia, and Estonia.

Several of his movies were based on the tales of Hovhannes Toumanian, such as Kikos’ Death, Nazar the Brave, Three Mulberry-Colored, Deep Blue Lakes, Who Says Such a Lie, The Talking Fish, and The Carnival. Sahakiants did not just revive the classical tales but modernized them and gave them a contemporary sound for children. He created characters bound to be remembered, introduced with colorful “fireworks” and offered with his own interpretation.

Robert Sahakiants passed on September 24, 2009, in Yerevan, after a long illness and a complex heart surgery. Robert Sahakiants Production, headed by his son Davit, continues his legacy in the field of animated films.

Ռոբերտ Սահակեանց (ծնունդ՝ 30 Օգոստոս, 1950)

Խորհրդային եւ յետ-խորհրդային ժամանակներուն, Ռոբերտ Սահակեանց հայկական բազմանկարներու (animation film) աստղերէն մէկը եղած է։

Ծնած է Պաքու (Ատրպէյճան), 30 Օգոստոս, 1950ին, եւ 1964ին Երեւան փոխադրուած՝ ընտանիքին հետ։ Միջնակարգը աւարտելէ ետք, մտած է Խաչատուր Աբովեանի անուան մանկավարժական ինստիտուտը (այժմ՝ համալսարան)։ 1970ին սկսած է աշխատիլ «Հայֆիլմ» աշխատանոցին մէջ՝ իբր նկարիչ ու բազմանկարիչ։ Երկու տարի ետք, բեմադրած է իր առաջին ժապաւէնը՝ «Լիլիթ»ը։ Այդ ժամանակ, ինստիտուտէն հեռացուած է՝ դասերուն բաւարար չափով չյաճախելուն համար։ Հինգերորդ բազմանկարը՝ «Աղուէսագիրք»ը, որուն բեմագիրը գրած է՝ Վարդան Այգեկցիի ու Մխիթար Գօշի առակներուն հիմամբ, որ առաջին խորհրդային ռոք-օփերան եղած է։ Իր բեմադրած ժապաւէններուն մեծ մասին բեմագիրներն ալ ինք գրած է։ 1987ին ստացած է Խորհրդային Հայաստանի վաստակաւոր արուեստագէտի տիտղոսը, իսկ 2008ին՝ Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական արուեստագէտի կոչումը։

1972-2009 ժամանակաշրջանին, Սահակեանց բեմադրած է 54 շարժանկար եւ գրած՝ 48 բեմագիր։ Ան նաեւ «Հայֆիլմ»ին արտադրած ուրիշ ժապաւէններու համահեղինակը եղած է։ 1980ական թուականներուն իր ամենէն ժողովրդական բազմանկարներէն մէկ քանին բեմադրած է, ինչպէս՝ «Մորու գոյնի երեք կապոյտ–կապոյտ լճակ…» (1981), «Ով էնպիսի սուտ ասի» (1982), «Խօսող ձուկը» (1983), «Կապոյտ ծովում, սպիտակ փրփուրի մէջ…» (1984), «Բարեկենդանը» (1985)։ Անոր շարժանկարները մրցանակի արժանացած են Ֆրանսայի, Իտալիոյ, Սպանիոյ, Գերմանիոյ, Ճափոնի, ինչպէս եւ Ուքրանիոյ, Ռուսաստանի եւ Էստոնիոյ մէջ։

Սահակեանց իր որոշ բազմանկարներու նիւթերը քաղած է Յովհաննէս Թումանեանի հէքեաթներէն, ինչպէս՝ «Կիկոսի մահը», «Քաջ Նազար», «Մորու գոյնի երեք կապոյտ-կապոյտ լճակ», «Ով էնպիսի սուտ ասի», «Խօսող ձուկը» եւ «Բարեկենդանը»։ Բեմադրիչ-բեմագիրը ո՛չ միայն վերակենդանացուցած է, այլեւ թարմացուցած է դասական պատմութիւնները, անոնց տալով արդիական հնչեղութիւն մը՝ մանուկներու համար։ Ստեղծած է յիշատակելի կերպարներ, որոնք ներկայացուած են գոյնզգոյն «հրավառութեամբ» եւ իր սեփական մեկնաբանութեամբ։

Ռոբերտ Սահակեանց մահացած է 24 Սեպտեմբեր, 2009ին, Երեւանի մէջ, երկար հիւանդութենէ ու բարդ սրտի վիրահատութենէ ետք։ Անոր անունը կրող ընկերութիւն մը, որդիի՝ Դաւիթ Սահակեանցի գլխաւորութեամբ, կը շարունակէ բեմադրիչին ժառանգութիւնը վառ պահել բազմանկարներու կալուածին մէջ։

Արթուր Ադամով (ծնունդ՝ 23 Օգոստոս, 1908)

Անհեթեթին թատրոնը 1950-1960ական թուականներու թատրոնի յառաջադէմ ուղղութիւններէն մէկն էր, որ Բ. Աշխարհամարտի պատճառած մեծ ցնցումէն ծնունդ առած է։ Անոր հիմնադիրներէն մէկը Ֆրանսա հաստատուած հայազգի գրագէտ մըն էր՝ Արթիւր (Յարութիւն) Ադամով։

Ապագայ գրագէտը ծնած է 23 Օգոստոս, 1908ին Կիսլովոդսկի մէջ (իր հանքային ջուրերով նշանաւոր քաղաք մը հիւսիսային Կովկասի մէջ)։ Հայրը՝ Սուրէն Ադամով (Ադամեան), ղարաբաղցի էր ու նաւթահորերու տէր։ Իր ինքնակենսագրական վէպերէն մէկուն մէջ, Ա. Ադամով պիտի գրէր. «Մոռցայ ըսել, թէ ընտանիքս հայկական ծագում ունի։ Ժամանակին, նոյնիսկ խօսած եմ այդ լեզուն…»։ 1914ին Ադամով ընտանիքը Ռուսաստանը ձգած ու Գերմանիա հաստատուած էր, ուր Արթիւր յաճախած է ֆրանսական դպրոց մը։ Սակայն, ռուսահպատակ ըլլալուն պատճառով, ընտանիքը պարտաւորուած էր ձգել Գերմանիան ու փոխադրուիլ Զուիցերիա, ուր ապրած են մինչեւ 1922։ Միջոցին, սակայն, Հոկտեմբերեան Յեղափոխութիւնը ճակատագրական եղած է Ադամովներուն համար, որոնք կորսնցուցած են իրենց գրեթէ ամբողջ հարստութիւնը։ Սուրէն Ադամով, որ ծանօթ խաղամոլ էր, այդ հարստութեան վերջին մնացորդները թղթախաղի մէջ պիտի կորսնցնէր, անձնասպան ըլլալով 1933ին։

1922ին, Ադամով ընտանիքը փոխադրուած էր Ֆրանսա, երկու տարի ետք Փարիզ հաստատուելով։ Արթիւր Ադամով իր կեանքը պիտի անցընէր ֆրանսական մայրաքաղաքին մէջ։ Տարագիր կեանքի դառնութիւններն ու զրկանքները վճռական պիտի դառնային անոր աշխարհահայեացքի կազմաւորման մէջ։ 1920ականներու վերջաւորութեան, ան պիտի միանար գերիրապաշտ շարժումին, բարեկամութիւն հաստատելով հռչակաւոր բանաստեղծ Փօլ Էլիւարի հետ։ Նաեւ խմբագրած է գերիրապաշտ Discontinuité հանդէսը։ Գերիրապաշտ ոճով գրուած անոր առաջին բանաստեղծութիւնները իր յոռետեսութեան արտայայտութիւնն են։ 1930ական թուականներուն, Ադամով գործօն կերպով մասնակցած է Ֆրանսա կազմուած ֆաշական խումբերուն դէմ պայքարին։ 1938ին, ջղային խանգարում մը ունեցած է, որուն ցոլացումը արձանագրած է ինքնակենսագրական «Խոստովանութիւնը» գործին մէջ, որ գրուած է 1938-1943ին եւ հրատարակուած՝ 1946ին։ Այս գործը անոր օտարումի զգացողութիւնը պարզած է, նախապատրաստելով անհեթեթի թատրոնի ամենէն զօրաւոր գործերէն մէկ քանին։ Գերմանական գրաւումէն ետք, շուրջ տարի մը անցուցած է Արժելի կեդրոնացման ճամբարին մէջ (հարաւային Ֆրանսա)։

Յետպատերազմեան շրջանին, շուէտացի թատերագիր Օկիւստ Ստրինտպէրկի եւ Ֆրանց Քաֆքայի ազդեցութեան տակ, Ադամով ձեռնարկած է թատերագրութեան։ Անոր առաջին թատերախաղը եղած է՝ «Ծաղրանմանութիւնը» (1947)։ Անոր ամենածանօթ գործերէն մէկուն՝ «Փրոֆեսոր Թարան»ի (1953) գլխաւոր կերպարը կը մեղադրուի զանազան յանցանքներով։ Երբ զանոնք կը մերժէ, այդ մերժումները կը դառնան նոր չարագործութիւններու ապացոյց։ Ադամովի ամենածանօթ թատերախաղը եղած է «Փինկ-փոնկ» (1957)։ Ուշ գործերը («Փաոլօ Փաոլի», 1957,«Գարուն-71», 1961, «Աղբի քաղաքականութիւնը», 1963) ծայրայեղ քաղաքական յայտարարութիւններ բերած են՝ թատերական փորձարարութեան մշտական հետաքրքրութեան կողքին։ 1960ական թուականներուն նախ՝ համայնավար, ապա՝ ծայրայեղ ձախակողմեան գաղափարներու յարած է։ Գերմանացի հեղինակներու եւ ռուս դասականներու կարգ մը գործեր ֆրանսերէնի թարգմանած է։

Կեանքի վերջին տարիներուն, Ադամով սկսած է խմել եւ թմրեցուցիչ գործածել, մինչ Անհեթեթի գլխաւոր եռեակին միւս անդամները՝ Սամուէլ Պէքէթ եւ Էօժէն Իոնեսկօ, համաշխարհային ճանաչումի պիտի արժանանային։ Պէքէթ Նոպէլեան մրցանակ ստացած է 1969ին, իսկ Իոնեսկօ Ֆրանսական Ակադեմիա մտած է 1970ին։ Սակայն, մոռցուած, մենակեաց եւ աղքատութեան մէջ մնացած Արթիւր Ադամովը մահացած է Փարիզ, 16 Մարտ, 1970ին։ Մահուան պատճառը կրնայ եղած ըլլալ արկածով անձնասպանութիւն մը՝ թմրեցուցիչ դեղերու աւելորդ քանակ մը առնելու հետեւանքով։

Birth of Arthur Adamov (August 23, 1908)

The Theater of the Absurd was one of the avant-garde directions of theater in the 1950s and 1960s, created after the great shock produced by World War II. One of its founders was an ethnic Armenian writer émigré in France, Arthur Adamov.

The son of a wealthy oilman from Karabagh, Suren Adamov (Adamian), Arthur (Haroutioun) Adamov was born on August 23, 1908, in Kislovodsk, a spa city in the northern Caucasus famous for its mineral waters. In one of his autobiographical novels, he would write: “I forgot to say that my family has Armenian origins. At a certain time I even spoke that language…” In 1914 his family left Russia and settled in Germany, where the future writer attended a French lyceum. Because of their Russian documents, the family was forced to leave Germany and move to Switzerland, where they lived until 1922. In the meantime, the October Revolution had a fatal outcome for the Adamovs, who lost almost their entire fortune. Suren Adamov, who was a known gambler, would leave the last remnants of that future on the card table and commit suicide in 1933.

In 1922 the Adamov family moved to France, and the future writer finally settled in Paris two years later, living the rest of his life in the French capital. The bitterness and deprivations of life in exile would be crucial in the formation of his worldview. In the late 1920s he associated with the newly born Surrealist movement and became friends with poet Paul Éluard. He also edited the surrealist journal Discontinuité. His first poems written in surrealist style became the expression of his pessimism.

In the 1930s Adamov actively participated in the fight against the fascist groups that had appeared in France following the wave of nazi-fascism in Germany and Italy. In 1938 he suffered a nervous breakdown. His autobiography The Confession, written in 1938-1943 and published in 1946, revealed his tortured conscience, delving into his sense of alienation and preparing the stage for some of the most powerful Absurdist dramas. After the defeat of France in the war and the German occupation, he spent almost a year in the internment camp of Argelès-sur-Mer, in southern France.

In the postwar period, Adamov, influenced by Swedish playwright August Strindberg and by Franz Kafka, started writing plays, with The Parody (1947) being the first. The title character of one of his best-known works, Professor Taranne (1953), is accused of various things (public nudity, littering, plagiarism). When he strenuously denied them, his denials are turned against him as further evidence of misdemeanors. His best-known play was The Ping-Pong (1955). Adamov’s later plays (Paolo Paoli, 1957; Spring 71, 1961; The Politics of Rubbish, 1963) featured radical political statements, besides his ongoing interest in dramatic experimentation. In the 1960s he become further radicalized. He translated a number of works by German authors and Russian classics into French. During his later years, he began to drink and use drugs.

The other members of the Absurdist leading trio, Samuel Beckett and Eugene Ionesco, would go on to great acclaim and recognition. Beckett received the Nobel Prize of Literature in 1969 and Ionesco was inducted into the French Academy in 1970. Forgotten, alone, and impoverished, Arthur Adamov died in Paris on March 16, 1970. His death may have been the result of an accidental suicide by taking an overdose of barbiturates.

Հրաչ Բարթիկեան (մահ՝ 17 Օգոստոս, 2011)

Հետաքրքրական իրողութիւն մըն է, որ խորհրդային ժամանակներու հայոց պատմութեան եւ բանասիրութեան լաւագոյն մասնագէտներէն մէկ քանին հայրենադարձներ էին, որոնք երբեմն օգտուած են իրենց կալուածի գլխաւոր լեզուի իմացութենէն (յունարէն, արաբերէն, թրքերէն, պարսկերէն, եւ այլն)։ Անոնց մասնագիտացումը ո՛չ միայն նշանակալից նպաստ մը բերած է յատուկ կալուածի մը, այլեւ օգնած է պատրաստել գիտնականներու յաջորդ սերունդները։



Այդ մասնագէտներէն մէկը՝ Հրաչ Բարթիկեանն էր։ Ծնած է 7 Յուլիս, 1927ին, Աթէնքի մէջ։ Հայրը՝ Միքայէլ Բարթիկեան, բանասէր ու հրապարակագիր էր։ Սորված է տեղական հայկական վարժարանի մը եւ ապա՝ յունական երկրորդական վարժարանի մը մէջ, որմէ շրջանաւարտ եղած է 1945ին։ Յաջորդ տարին իր ընտանիքով Հայաստան հաստատուած է՝ ինչպէս յունահայ համայնքի շատ մը ուրիշ անդամներ, 1946-1948ի ներգաղթի ընթացքին։

Հրաչ Բարթիկեան իր բարձրագոյն ուսումը ստացած է Երեւանի պետական համալսարանէն, 1953ին գերազանցութեամբ՝ պատմութեան ճիւղէն շրջանաւարտ ըլլալով։ Այնուհետեւ, Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիայի Պատմութեան հիմնարկի հայցորդ (ասպիրանտ) դարձած է, սորվելով Լենինկրատի (Ս. Փեթերսպուրկ) մէջ՝ նշանաւոր հայագէտ՝ Յովսէփ Օրբելիի ղեկավարութեան տակ։ Իր թեկնածուական ատենախօսութիւնը՝ «Պաւլիկեան շարժման պատմութեան ուսումնասիրութեան աղբիւրներ» ն էր, որ ռուսեր1նով լոյս տեսած է Երեւանի մէջ երեք տարի ետք։ 1971ին պաշտպանած է դոկտորական ատենախօսութիւնը՝ «Բիւզանդական Դիգենիս Ակրիտաս էպոսը եւ նրա նշանակութիւնը հայագիտութեան համար» նիւթով:

Մինչ այդ, 1957էն մինչեւ 2010, Պատմութեան հիմնարկին մէջ աշխատած է իբրեւ կրտսեր գիտաշխատող (1957-1961), աւագ գիտաշխատող (1961-1980) եւ միջին դարերու պատմութեան բաժնի վարիչ (1980-2010)։ Իր մահկանացուն կնքած է 84 տարեկանին, 17 Օգոստոս, 2011ին։ 

Շուրջ կէս դար, Հրաչ Բարթիկեանի անունը հայ-բիւզանդական ուսումնասիրութիւններու հոմանիշ դարձած է Հայաստանի մէջ։ Շուրջ 150 գիտական յօդուածներու կողքին, ան հրատարակած է 17 հատոր, ներառեալ հայերէն թարգմանութիւնները՝ ուսումնասիրութեամբ եւ ծանօթագրութիւններով, զանազան նշանաւոր բիւզանդացի պատմիչներու (Պրոկոպիոս Կեսարացի, Կոստանդին Ծիրանածին, Յովհաննէս Սկիլիցես, Թէոփանոս Խոստովանող, եւ ուրիշներ), «Դիգենիս Ակրիտաս» բիւզանդական դիւցազներգութեան հայերէն թարգմանութիւնը, Մատթէոս Ուռհայեցիի «Ժամանակագրութեան» աշխարհաբար թարգմանութիւնը եւ փաստաթուղթերու ժողովածու մը՝ «Յունական արխիւային փաստաթղթեր հայ-յունական յարաբերութիւնների մասին Առաջին Հանրապետութեան շրջանում (1918-1920)»։

Բարթիկեան իր գիտական կեանքը սկսած է պաւլիկեան շարժման ուսումնասիրութեամբ եւ այնուհետեւ ինքզինք նուիրած է հայ-բիւզանդական յարաբերութիւններու ուսումնասիրութեան՝ Բագրատունեաց շրջանի ընթացքին ու անկէ ետք՝ էական նպաստ մը բերելով այս կալուածին։ Նաեւ եղած է վիմագրական արձանագրութիւններու եւ կնիքներու բեղուն հետազօտող մը։

Պատմաբանը նաեւ ծանօթ մասնագէտ մըն էր Կիլիկիոյ հայկական պետութեան եւ Բիւզանդիոնի յարաբերութիւններուն։ Այս պատճառով, ան հրաւիրուած էր մասնակցելու Ազգ. Առաջնորդարանի կողմէ կազմակերպուած ու լուսահոգի առաջնորդ Մեսրոպ արք. Աշճեանի նախաձեռնած 1993ի գիտաժողովին, որ նուիրուած էր Կիլիկիոյ պատմութեան։

Հ. Բարթիկեանի լայնատարած ու հմտալից գիտական վաստակը բազմաթիւ պատիւներու արժանացուցած է զինք։ Այսպէս, ան ընտրուած անդամ գիտական շարք մը մարմիններու՝ Աթէնքի ակադեմիա (1980), Հռոմի «Թիպերինա» արուեստի, գրականութեան ու գիտութիւններու ակադեմիա (1987) եւ Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիա (1996)։ Ստացած է Հայաստանի Գիտ. Ակադեմիայի «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանը (1980), Սելանիկի համալսարանի «Արիստոտէլ» մետալը (1981) եւ Հայաստանի նախագահի մրցանակը (2005), վերջինս՝ եռահատոր «Հայ-բիւզանդական ուսումնասիրութիւններ» աշխատութեան համար։ 

Death of Hrach Bartikian (August 17, 2011)

It is an interesting fact that some of the leading experts of Armenian history and philology in Soviet times were repatriates, sometimes taking advantage of their knowledge of the main language of the field (Greek, Arabic, Turkish, Farsi, and the like). Their expertise not only made a significant contribution to their particular areas of interest, but also helped in the formation of the next generations of scholars.

One of such experts was Hrach Bartikian. He was born on July 7, 1927, in Athens (Greece), the son of Mikayel Bartikian, a philologist and journalist. He studied at a local Armenian school and then at a Greek high school, from which he graduated in 1945. The next year he moved to Armenia with his family, like many other members of the Greek-Armenian community, during the repatriation movement of 1946-1948.

Bartikian would pursue higher education at Yerevan State University. He graduated with honors from the Faculty of History in 1953 and continued post-graduate studies at the Institute of History of the Academy of Sciences of Armenia, but in Leningrad (nowadays St. Petersburg), under the guidance of well-known academician Hovsep Orbeli. In 1958 he defended his doctoral dissertation, “Sources for the Study of the History of the Paulician Movement,” at the State University of Leningrad. It was published in Yerevan three years later in Russian. In 1971 he would defend his second doctoral dissertation, “The Byzantine Epic Digenis Akritas and Its Significance for Armenian Studies.”

Meanwhile, from 1957 until 2010 he worked at the Institute of History of the Academy as junior researcher (1957-1961), senior researcher (1961-1980), and head of the medieval history section (1980-2010). He passed away on August 17, 2011, at the age of eighty-four.

For almost half a century, Hrach Bartikian’s name would become synonymous with Armeno-Byzantine studies in Armenia. Besides some 150 scholarly articles, he also published seventeen books, including the Armenian translations, with study and notes, of various noted Byzantine historians (Procopius of Caesarea, Constantine Porphyrogenitus, John Scilitzes, Teophanos the Confessor, and others), the Armenian translation of the Byzantine epic Digenis Akritas, the Modern Armenian version of Armenian medieval historian Mateos Urhayetsi’s Chronicle, and a collection of documents, Greek Archival Documents about Armeno-Greek Relations during the First Republic (1918-1920) . 

Bartikian started his scholarly career with the study of the Paulician movement, a sectarian manifestation born in Armenia, which had a second life in the Byzantine Empire, and then he devoted himself to the study of Armeno-Byzantine relations during and after the time of the Bagratuni dynasty, making a substantial contribution in the field. He was also a prolific researcher of epigraphic inscriptions and seals.

The historian was also a well-known specialist of the relations of the Armenian Kingdom of Cilicia and Byzantium. For this reason, he was invited to participate in the 1993 conference on Cilicia organized by the Armenian Prelacy and spearheaded by Archbishop Mesrob Ashjian, Prelate, of blessed memory.



Hrach Bartikian’s extensive and erudite scholarly production would earn him many scientific accolades. He was elected member of the Academy of Athens (1980), the Tiberina Academy of Art, Literature, and Sciences of Rome (1987), and the Academy of Sciences of Armenia (1996). He was decorated with the medal of Mesrop Mashtots of the Academy of Sciences of Armenia, the medal of Aristoteles of the University of Salonica (1981), and the Prize of the President of Armenia (2005), the latter for his three-volume Armenian-Byzantine Studies.

Birth of Vakhtang Ananian (August 8, 1905)

Vakhtang Ananian’s name is not the first that comes to mind when talking about Armenian literature in the twentieth century. But he was and is still a very popular writer, especially in Armenia, as the founder of the genre of adventurous literature. His novels instilled love for nature, especially among children and teenagers.

Ananian was born on August 8, 1905, in the village of Poghoskilisa (later Shamakhian), which now has been incorporated into the area of the town of Dilijan. He spent his childhood at the village, where he got his elementary education. At the age of ten he entered the parish school of Dilijan, but he could not afford the tuition and, after two years, he had to leave. He remembered years later: “My period of studies ended. After that, I did not see a real school ever again. My school was mother nature, in whose lap I grew up.”

He would fill the lack of formal education with self-education. At the age of twenty-one, in 1926, Ananian moved to Yerevan. In 1927 he published his first story and in 1930, his first short novel. He worked at the editorial offices of the periodicals Machkal and Sotsialistakan giughtuntesootyoon, and edited the newspaper Kolkhoznik from 1930-1935. He became a member of the Writers Union of Armenia in 1934. From 1941-1945 he fought in World War II.

His stories about Armenian nature, especially hunting, had already attracted the attention of readers. In 1934 he had published a collection of short stories, Prey, followed by Hunting Stories , a series in six volumes (1947-1966). However, he became famous with a novella of adventures, On the Shore of Lake Sevan (1951), which would be translated into more than ten languages. Another of his best works in the genre of young adults was the novella The Prisoners of Hovazadzor (1956). Both On the Shore of Lake Sevan and The Prisoners of Hovazadzor won the “Best Book” award in the all-Soviet contest for the best children’s book, and became the source for the films The Secret of the Mountainous Lake (1954) and The Prisoners of Hovazadzor (1957). Ananian also wrote The Fauna of Armenia, published in four volumes between 1961 and 1966. He combined here his deep knowledge of the subject and his talent as a writer to offer a work of great interest even for scientists.

In the last years of his life, the writer earned several high marks of recognition. In 1968 he was recognized as Emeritus Worker of Culture of Soviet Armenia, and two years later he won the State Prize for the ensemble of his works for children and teenagers. In 1974 he won the annual prize of the Communist Youth of Armenia. He would also be decorated with several medals.

Ananian passed away on March 4, 1980. A middle school in Yerevan bears his name and a stamp honored him in 2006, on the centennial of his birth. 

Վախթանգ Անանեան (ծնունդ՝ 8 Օգոստոս, 1905)

Երբ կը խօսինք 20րդ դարու հայ գրականութեան մասին, Վախթանգ Անանեանի անունը առաջինը չէ, որ ի մտի կու գայ։ Բայց ան եղած է ու տակաւին կը մնայ ժողովրդական գրագէտ մը, յատկապէս Հայաստանի մէջ, իբրեւ արկածային գրականութեան սեռի հիմնադիր։ Անոր վէպերը բնութեան հանդէպ սէր ներշնչած են, յատկապէս մանուկներու եւ պատանիներու մէջ։

Անանեան ծնած է 8 Օգոստոս, 1905ին Պօղոսքիլիսա (այնուհետեւ՝ Շամախեան) գիւղին մէջ, որ ներկայիս Դիլիջան քաղաքին մաս կը կազմէ։ Մանկութիւնը անցուցած է գիւղին մէջ, ուր իր տարրական կրթութիւնը ստացած է։ Տասը տարեկանին մտած է Դիլիջանի ծխական դպրոցը, բայց չէ կարողացած վճարել դպրոցական թոշակը եւ, երկու տարի ետք, ստիպուած է ուսումը ընդհատել։ Տարիներ ետք, յիշած է. «Աւարտուեց իմ ուսման ժամանակաշրջանը։ Դրանից յետոյ իսկական դպրոց այլեւս չեմ տեսել։ Իմ դպրոցը եղել է մայր բնութիւնը, որի գրկում ես մեծացել եմ»։

Անանեան ինքնաշխատութեամբ լրացուցած է դպրոցական կրթութեան պակասը։ 1926ին փոխադրուած է Երեւան եւ յաջորդ տարին հրատարակած է առաջին պատմուածքը, իսկ 1930ին՝ առաջին վիպակը։ 1930-1935ին աշխատած է «Մաճկալ» եւ «Սոցիալիստական գիւղատնտեսութիւն» պարբերականներու խմբագրութիւններուն մէջ, եւ խմբագրած՝ «Կոլխոզնիկ» թերթը։ 1934ին անդամակցած է Հայաստանի Գրողներու Միութեան։ 1941-1945ին կռուած է Բ. Աշխարհամարտին։

Բնութեան ու յատկապէս որսորդութեան մասին պատմուածքները արդէն գրաւած էին ընթերցողներու ուշադրութիւնը։ 1934ին լոյս տեսած պատմուածքներու հատորը՝ «Որս», շարունակուած է վեց հատորնոց «Որսորդական պատմուածքներ» շարքով (1947-1966)։ Սակայն, Անանեանի համբաւը բարձրացած է «Սեւանի ափին» արկածային վիպակով (1951), որ թարգմանուած է աւելի քան տասը լեզուներու։ Մանկա-պատանեկան գրականութեան սեռին մէջ յաջորդ յաջողութիւնը «Յովազաձորի գերիները» վիպակն էր (1956)։ Երկու վիպակները «Լաւագոյն գիրք» մրցանակը շահած են լաւագոյն մանկական գիրքի համամիութենական մրցանակաբաշխութեան մէջ, ու անոնց հիմամբ նկարահանուած են «Լեռնային լճի գաղտնիքը» (1954) եւ «Յովազաձորի գերիները» (1957) շարժանկարները։ Անանեան նաեւ գրած է «Հայաստանի կենդանական աշխարհը» քառահատոր շարքը (1961-1966), նիւթի խոր իմացութիւնն ու գրական ձիրքերը միացնելով, ուր հսկայական հում նիւթ է հրամցուած բնասէրներուն եւ նոյնիսկ գիտնականներուն։

Կեանքի վերջին տարիներուն, գրագէտը ստացած է բազմաթիւ պատիւներ։ 1968ին ճանչցուած է իբրեւ Խորհրդային Հայաստանի մշակոյթի վաստակաւոր գործիչ, իսկ երկու տարի ետք Հայաստանի պետական մրցանակը շահած է՝ մանկա-պատանեկան գործերու ամբողջութեան համար։ 1974ին Հայաստանի կոմերիտմիութեան տարեկան մրցանակին արժանացած է, եւ նաեւ քանի մը շքանշաններու։

Վախթանգ Անանեան իր մահկանացուն կնքած է 4 Մարտ, 1980ին։ Երեւանի միջնակարգ դպրոց մը անոր անունը կը կրէ, իսկ 2006ին դրոշմաթուղթ մը մեծարած է զինք՝ ծննդեան հարիւրամեակին առիթով։

Ալեքսանդր Բէկզադեան (մահ՝ Օգոստոս 1, 1938)

Համայնավարութեան պատրանքին լծուած իր շատ մը հայրենակիցներուն նման, Ալեքսանդր Բէկզադեան հաւատացած էր, որ անկէ կ՚անցնէր հայութեան փրկութեան ուղին, եւ հայ ազգային ազատագրական պայքարը չէր նկատեր որպէս այդպիսին։ Համաշխարհային յեղափոխութեան հովերը կը մղէին համայնավարները, որ կոչ ուղղէին կայսերապաշտութեան դէմ պայքարելու՝ միանալով օտարազգի գաղափարակիցներու։

Բէկզադեան ծնած է Շուշիի (Արցախ) մէջ, 1879ին, դատական պաշտօնեայի մը ընտանիքին մէջ։ Ընտանեկան բարօրութիւնը իրեն թոյլ տուած է փայլուն կրթութիւն ստանալ։ 1897ին շրջանաւարտ եղած է Շուշիի ռէալական ուսումնարանէն՝ ժամանակի Անդրկովկասի լաւագոյն կրթական հաստատութիւններէն մէկը, ու մտած՝ Քիեւի փոլիթեքնիք հիմնարկի գիւղատնտեսութեան դպրոցը։ 1901ին անդամակցած է Քիեւի համալսարանի սոցիալ-դեմոկորատ կազմակերպութեան, իսկ երկու տարի տք՝ ռուսական Սոցիալ-Դեմոկրատ կուսակցութեան բոլշեւիկեան հատուածին։

Քաղաքական գործունէութեան պատճառով, հեռացուած է համալսարանէն ու քաղաքէն։ Պաքու երթալով, ուր իր ընտանիքը տեղափոխուած էր, շարունակած է իր գործունէութիւնը։ Բէկզադեանները քաղաքական բարձր յանձնառութեամբ ընտանիք էին. քոյրերը՝ Մարիամ եւ Էլենա, աւելի ետք ռուսական յեղափոխութեան գաղափարները պիտի որդեգրէին, երկու եղբայրները՝ Տիգրան եւ Յովսէփ, Հ. Յ. Դաշնակցութեան անդամ պիտի դառնային, իսկ Ռուբէն՝ Սոցիալ-Յեղափոխական կուսակցութեան անդամ։ 

Ալ. Բէկզադեան 1905ին ձերբակալուած ու բանտարկուած է, սակայն, յաջորդ տարի փախուստ տուած է բանտէն ու հաստատուած՝ Զուիցերիա, ուր 1906-1914ին աշխոյժ քաղաքական կեանք վարած է՝ Վլադիմիր Լենինի եւ կովկասեան բոլշեւիկներու միջեւ կապ հանդիսանալով։ Ցիւրիխի համալսարանի իրաւաբանական բաժինը մտնելով, իր դոկտորական աւարտաճառը պաշտպանած է 1912ին։

1915ին, Բէկզադեան արտօնութիւն ստացած է  Ռուսաստան վերադառնալ, սակայն կառավարական ծուղակի մը մէջ իյնալով, ձերբակալուած ի Պաքու հաստատուելէ ետք ու բանտարկուած մինչեւ Փետրուար 1917ի ռուսական յեղափոխութիւնը։ Ազատ արձակուելով, երադավերադարձած է  Պաքու, նահանգային պարենաւորման յանձնախումբի նախագահը դառնալով։ 1918ին անցած է հիւսիսային Կովկաս, եւ յաջորդ տարի բոլշեւիկեան կուսակցութեան կովկասեան կոմիտէի անդամ եղած։ Գործօն մասնակցութիւնը բերած է «բուրժուական» Հայաստանի Հանրապետութեան դէմ եւ Մայիս 1920ի համայնավար ձախող ապստամբութեան պարագլուխներէն մէկը եղած։

Դեկտեմբեր 1920ին, Բէկզադեան Խորհրդային Հայաստանի առաջին կառավարութիւն հանդիսացած՝ Ռեւկոմի անդամ էր, ստանձնելով Արտաքին Գործոց եւ Պարենաւորման կոմիսարի պաշտօնները։ Դեկտեմբեր, 1920ին եւ Յունուար, 1921ին քեմալական կառավարութենէն պահանջած է, որ դադրեցնէ հայ բնակչութեան դէմ հալածանքներն ու ջարդը եւ բանակցութիւններու սկսի՝ Կարսն ու Ալեքսանդրապոլը Հայաստանին վերադարձնելու։ Սակայն, Բէկզադեանի գլխաւորած Հայաստանի պատուիրակութիւնը դուրս մնացած է Մոսկուայի բանակցութիւններէն՝ թրքական պահանջով, պատրուակելով Փետրուարեան ապստամբութիւնը։ Ապստամբութեան աւարտէն ետք, Ապրիլին Բէկզադեան վերահաստատուած է իր պաշտօնին մէջ։ Սակայն, որեւէ նպաստաւոր արդիւնք ձեռք բերած չէ Կարսի դաշնագրին ժամանակ, որ նուիրագործած է Կարսի, Արտահանի, Արարատ լերան եւ Անիի կորուստը Հոկտեմբեր, 1921ին։

1922ին մեկնելով Հայաստանէն, Բէկզադեան երկրորդական պաշտօն մր ստանձնած է Պերլինի խորհրդային առեւտրական ներկայացուցչութեան մէջ։ 1926-1930 Անդրկովկասեան Դաշնակցութեան ժողովրդական կոմիսարներու խորհուրդի փոխ-նախագահ եւ Առեւտուրի կոմիսար եղած է։ Այնուհետեւ, վերադարձած է արտաքին յարաբերութիւններու ոլորտին, 1930-1937ին խորհրդային դեսպան ըլլալով՝ Նորվեկիոյ (մինչեւ 1934) եւ Հունգարիոյ մէջ։ Դիւանագիտական ասպարէզը ձգած է 1937ին ու վերադարձած՝ Մոսկուա։

Բազմաթիւ հին բոլշեւիկներու պէս, Ալեքսանդր Բէկզադեան եւս ստալինեան հալածանքներու զոհ դարձած է՝ Ստալինի հակառակորդ Տրոցկիի կողմնակից  ըլլալու եւ հակակառավարական գործունէութեամբ զբաղած ըլլալու շինծու մեղադրանքներու հետեւանքով։ Ամիսներ տեւած դատավարութենէ ետք, Օգոստոս 1, 1938ին, սպաննուած է ՆԿՎԴի (ԿԳԲը նախորդող կազմակերպութիւնը) Կոմունարկա գնդակահարման վայրին մէջ, Մոսկուայի մօտակայքը, որ գործած է 1937-1941 թուականներուն եւ դարձած՝ աւելի քան 10.000 գնդակահարուած մարդոց գերեզմանը։ Ստալինի միլիոնաւոր զոհերուն նման, յետմահու արդարացուած է։

Death of Alexander Bekzadian (August 1, 1938)

Like many of his compatriots involved in communism, Alexander Bekzadian came to believe that socialism (morphed into communism) was the only salvation for Armenians, and did not view the issue of the Armenian liberation struggle as such. Led by the winds of world revolution, they called upon Armenians to fight against world imperialism along foreign socialists.

Bekzadian was born in 1879 in Shushi, the capital of Artsakh (Gharabagh), in the family of a judicial officer. Family well-being allowed him getting a brilliant education. In 1897 he graduated from the Royal School of Shushi, one of the best educational institutions in Transcaucasia at the time, and entered the School of Agriculture at the Polytechnic Institute of Kiev. In 1901 he became a member of the Social-Democratic organization of the University of Kiev, and two years later, the Bolshevik fraction of the Russian Social-Democratic Party. He was expelled from the university and the city for his political activities. He went straight to Baku, where his family had moved, and continued his activities within the local Bolshevik committee. His was a family of heightened political engagement; his sisters Mariam and Elena would later adopt the ideas of the Russian revolution, two of his brothers, Tigran and Hovsep, would be ARF members, and Ruben, member of the Social-Revolutionary party. 

In 1905 he was arrested and imprisoned. However, he escaped and became an exile in Switzerland from 1906-1914 with an active political life as a sort of linchpin between the Caucasian Bolsheviks and the leader of the party, Vladimir Lenin. He entered the Law School of the University of Zurich, where he defended his doctoral dissertation in 1912.

Bekzadian was allowed to return to Russia in 1915, but was arrested when he rushed to Baku and remained in jail until the Russian Revolution of February 1917. After being released, he went back to Baku, where he became president of the provincial Food Committee. In 1918 he moved to the northern Caucasus and the following year he was a member of the Caucasian Committee of the Bolshevik Party. He was actively engaged in the struggle against the “bourgeois” Republic of Armenia and became one of the organizers of the failed Communist uprising of May 1920.

Bekzadian was a member of the Revkom, the Bolshevik committee that proclaimed the Sovietization of Armenia, and Popular Commissar of Foreign Affairs and Supplies in the first government of Soviet Armenia. In December 1920 and January 1921 he demanded from the Kemalist government of Turkey to stop the atrocities against the Armenian population in the areas occupied by Turkey and start negotiations to return Kars and Alexandropol to Armenia. However, the Armenian delegation led by Bekzadian was excluded from the negotiations started in Moscow in February-March 1921 by Turkish demand, giving the rebellion of February 1921 as pretext. He was reinstated in his position after the end of the rebellion in April. However, he failed to obtain any meaningful result at the time of the Treaty of Kars, which consecrated the loss of Kars, Ardahan, Mount Ararat, and Ani to Turkey in October 1921.

In 1922 Bekzadian abandoned Armenia and took a secondary position at the commercial mission of the USSR in Berlin for the next four years. From 1926-1930 he was designated deputy president of the Council of Popular Commissars of the Transcaucasian Federation and Commissar of Commerce. Afterwards, he returned to foreign affairs: from 1930-1937 he was Soviet ambassador, first to Norway until 1934, and then to Hungary. He abandoned his diplomatic activities in 1937 and returned to Moscow.

Like many veteran Bolsheviks, Alexander Bekzadian was a victim of the Stalinist persecutions. In 1938 he was charged with being a Trotskyite and having engaged in anti-governmental activities. After months of trial, he was executed on August 1, 1938, at the infamous Communarka shooting ground of the NKVD (a predecessor of the KGB), which functioned from 1937 to 1941 with more than 10,000 people killed and buried there. Like millions of Stalin’s victims, he was posthumously rehabilitated.