Friday, July 12, 2019

Ֆրետերիք Մաքլէր (մահ՝ 12 Յուլիս, 1938)

Հայագիտութիւնը ծաղկած է Արեւմուտքի մէջ աւելի առաջ, քան բուն հայերուն մէջ։ Գլխաւոր կեդրոններէն մէկը եղած է Ֆրանսան, ուր 1811ին հաստատուած Արեւելեան լեզուներու դպրոցը առաջատար դեր մը խաղացած է իր հայագիտական ամպիոնով։ Անցեալ դարու առաջին երեսնամեակին, Ֆրետերիք Մաքլէր ֆրանսական հայագիտութեան ամենէն բեղուն ու կարկառուն դէմքերէն մէկը եղած է։

Մաքլէր ծնած է 16 Մայիս 1869ին Մոնտորէ (Հօ-Սաոնի գաւառ)։ Իր արեւելագիտական ուսումը ստացած է Արեւելեան լեզուներու դպրոցին մէջ, աշակերտելով անոր հայագիտական ամպիոնի վարիչ Օկիւստ Քառիէրին (1881-1902), որուն քով սորված է հայերէն, ասորերէն եւ եբրայերէն։ 1895ին լոյս ընծայած է հայագիտական բնոյթի իր առաջին ուսումնասիրութիւնը՝ «Դանիէլի պարականոն յայտնութիւնները»։

Այս անխոնջ գիտնականը պիտի արտադրէր գրեթէ հարիւր յօդուածներ ֆրանսերէնով՝ հայոց պատմութեան, աշխարհագրութեան, բանահիւսութեան, երաժշտութեան ու ճարտարապետութեան մասին, եւ շարան մը գիրքեր՝ «Հայկական մանրանկարներ» (1913), «Երաժշտութիւնը Հայաստանի մէջ» (1917), «Արեւելեան խճանկար» (1917), «Հայկական աշխարհի զարդարուեստ» (1924), «Հայաստան եւ Խրիմ» (1930), ի շարս այլոց։ Հայկական նիւթերու նկատմամբ անոր հետաքրքրութիւնը պարզապէս անցեալին հետ կապուած չէր։ Ան գրած է գիրքեր, ինչպէս «Կիլիկիոյ շուրջ» (1916) եւ «Հայ ազգը, անոր անցեալը, անոր դժբախտութիւնները» (1924), ուր արտայայտած է իր խոր համակրանքը հայոց նկատմամբ, եւ չէ վարանած բազմիցս յայտնելէ իր համերաշխութիւնը անոնց հետ, դատապարտելով օսմանեան իշխանութիւններուն ոճրագործ քաղաքականութիւնը։

1911ին, Մաքլէր յաջորդած է մեծ լեզուաբան Անթուան Մէյէին իբրեւ հայագիտական ամպիոնի վարիչ։ Ան հիմնադիրներէն մէկը եղած է Հայագիտական Ուսմանց Ընկերութեան՝ 1919ին, խումբ մը գիտնականներու հետ (Վիքթոր Պեռար, Շառլ Տիլ, Անտրէ-Ֆերտինան Հերոլտ, Հ. Լաքրուա, Մէյէ, Կապրիէլ Միյէ եւ Կիւսթաւ Շլումպերկէր)։ Յաջորդ տարի հիմնած է հայագիտութեան ամենէն կարեւոր հանդէսներէն մէկը՝ “Revue des études arméniennes”ը, զոր խմբագրած է Մէյէի հետ մինչեւ 1933։ Մօտ երեք տասնամեակներու դադարէ մը ետք, հանդէսը վերակենդանացած է 1964ին եւ կը շարունակէ իր անխափան հրատարակութիւնը մինչեւ օրս։

Հայկական նիւթերու անխոնջ հետազօտող մըն էր Մաքլէր, որ բազմաթիւ ուսումնասիրական ճամբորդութիւններ կատարած է Եւրոպա (Հոլանտա, Սպանիա, Իտալիա, Աւստրիա, Լեհաստան, Դանիա, Ռումանիա, Պուլկարիա) եւ Միջին Արեւելք (Կ. Պոլիս, Սուրիա), եւ յաճախ հրատարակած անոնց արդիւնքը գիրքերու եւ յօդուածներու մէջ։ Օրինակ, այցելած է Հայաստան 1909ին եւ այդ քառամսեայ այցելութեան արդիւնքները հրատարակած է «Զեկոյց Ռուսահայաստանի եւ Թրքահայաստանի մէջ գիտական առաքելութեան մը մասին» (1911)։ Կազմած է իր այցելած գրադարաններուն մէջ գտնուող հայկական ձեռագիրներու ցուցակներ, ներառեալ Ֆրանսայի Ազգային Գրադարանի մէջ պահպանուած ձեռագիրներուն ցուցակը (1908)։ 1905ին թարգմանած է Սեբէոսի պատմութեան կցուած անանուն հեղինակին գործը, իսկ 1917ին՝ Ասողիկի «Տիեզերական պատմութիւն»ը։ Թարգմանած ու կազմած է ժողովածուներ արդի հայ գրականութեան (1905), ժողովրդական հէքեաթներու (1915 եւ 1928), դիցաբանական պատումներու (1929) եւ արդի լեզուի։

Մաքլէր հանգստեան կոչուած է 1937ին, իբրեւ յաջորդ ունենալով համբաւաւոր հնդեւրոպագէտ Ժորժ Տիւմէզիլ։ Մահացած է 12 Յուլիս, 1938ին, Մոնպէլիարի մէջ (Տուպ գաւառ)։