Death of Misak Medzarentz (June 22, 1908)

Modern Armenian literature had tuberculosis as one of its enemies. Several brilliant poets became victim to this cruel illness just as they began flourishing. Among them was Misak Medzarentz.

He was born Misak Medzadourian on January 19, 1886, in the village of Pingian of the district of Akn (Kharpert). The village, situated on the left bank of the Aratzani (the western branch of the Euphrates river), was surrounded by nature and beautiful scenery, which left a deep impression on the future poet and would become the source for wonderful lyrical songs.

In 1892, at the age of six, Misak started his studies at the local Mesrobian School, but his timid character did not help him excel.

The Medzadourians, a well-to-do family, moved to Sepastia (Sivas) in 1895, and Medzarentz continued his studies first at the Aramian School and a year later at the Anatolia College of Marsovan, a boarding school. He befriended several of his classmates and participated more actively in social life, performing in several student plays. His interest in literature led him to wide readings in Armenian, English, and Turkish. He took his first literary steps at this time. According to various contemporaries, he wrote poetry on the walls of his bedroom and the reverse of his brother’s commercial newspapers.

In 1901 there was a crucial episode in the life of Medzarentz. Some Turkish boys took him for one of their rivals, beat and knifed him, and this became the reason for the poet to contract tuberculosis. He was treated during several months at the monastery of Surp Hagop. From 1901-1902, Medzarents worked at the trading house of his brother and first cousin as a supervisor.

In 1902 he went to Istanbul, where his father had been working for several years. He had spent his entire childhood without seeing him. He continued studying at the famed Central College (Getronagan Varjaran), where he studied Armenian history, Armenian and world literature, and French and English. However, the progress of his condition forced him to drop out in 1905.

In 1903, at the age of seventeen, Medzarentz started publishing poetry under various pen names in the Armenian press of Constantinople. He finally opted for the name Misak Medzarentz in 1905. He collected some of his poems in two collections,  Rainbow  and  New Odes,  both published in 1907.  

His literary heritage consists of more than 130 lyrical poems endowed with an exquisite sensitivity and linguistic talent, about a dozen of prose poems and stories, and several literary essays, where he explained his creative principles and defended himself against hostile criticism. He also published several translations from Geoffrey Chaucer, Rudyard Kipling, and Oscar Wilde.

Despite the care and the efforts of his friends and family, Medzarentz passed away, a victim of tuberculosis, on June 22, 1908. His poetic legacy, however, left a powerful impression over generations of Armenian writers.

Միսաք Մեծարենց (մահ՝ 22 Յունիս, 1908)

Թոքախտը արդի հայ գրականութեան մեծ թշնամիներէն մէկը եղած է, քանի մը փայլուն բանաստեղծներու կեանքը հնձելով` իրենց ծաղիկ տարիքին։ Անոնցմէ մէկը եղած է Միսաք Մեծարենցը։

Միսաք Մեծատուրեան ծնած է 19 Յունուար, 1886ին, Ակն գաւառի Բինկեան գիւղը (Խարբերդ)։ Արածանի (արեւմտեան Եփրատ) գետի ձախ ափին գտնուող գիւղը վայրի բնութեամբ ու գեղատեսիլ վայրերով շրջապատուած էր, ինչ որ խորապէս տպաւորած է ապագայ բանաստեղծը եւ դարձած՝ հոյակապ քնարական բանաստեղծութիւններու աղբիւր։

Վեց տարեկանին, Միսաք սկսած է ուսման` տեղական «Մեսրոպեան» վարժարանին մէջ, բայց իր ներամփոփ նկարագիրը չէ օգնած իրեն։ Բարեկեցիկ դիրք ունեցող Մեծատուրեանները 1895ին փոխադրուած են Սեբաստիա, եւ Միսաք շարունակած է իր ուսումը նախ՝ տեղական «Արամեան» վարժարանէն ներս, իսկ տարի մը ետք՝ Մարզուանի «Անաթոլիա» քոլէճին մէջ, իբրեւ գիշերօթիկ աշակերտ։ Ընկերային աւելի խոր շփում հաստատելով, նաեւ մասնակցած է աշակերտական թատերական ներկայացումներու եւ խորունկ հետաքրքրութիւն ցուցաբերած՝ գեղարուեստական գրականութեան հանդէպ։ Իր առաջին գրական նախափորձերը կատարած է այս ժամանակ։ Ըստ կարգ մը յուշագիրներու, բանաստեղծութիւն գրած է իր ննջասենեակի պատերուն եւ իր եղբօր առեւտրական թերթերուն ետեւի էջերուն վրայ։

Մեծարենցի կեանքին մէջ, 1901 թուականը ճակատագրական եղած է։ Խումբ մը թուրք տղաք զինք շփոթած են հակառակորդի մը հետ եւ ծեծած ու դանակահարած են, ու որպէս հետեւանք, բանաստեղծը թոքախտաւոր դարձած է։ Քանի մը ամիս բուժուած է Սուրբ Յակոբ վանքին մէջ։ 1901-1902ին Մեծարենց իբրեւ հսկիչ աշխատած է իր եղբօր ու եղբօրորդիին առեւտրական տան մէջ։

1902ին Մեծարենց մեկնած է Պոլիս, ուր իր հայրը տարիներէ ի վեր կ՚աշխատէր։ Իր ամբողջ մանկութիւնը անցուցած էր՝ առանց հայրը տեսնելու։ Ան իր ուսումը շարունակած է Ազգային Կեդրոնական վարժարանին մէջ, սերտելով՝ հայոց պատմութիւն, հայ եւ համաշխարհային գրականութիւն, ֆրանսերէն եւ անգլերէն։ Սակայն, հիւանդութիւնը զինք ստիպած է ուսումը անաւարտ ձգել 1905ին։

1903ին բանաստեղծը սկսած էր քերթուածներ հրատարակել պոլսահայ մամուլին մէջ տարբեր գրչանուններով, մինչեւ որ 1905ին որդեգրած է Միսաք Մեծարենց անունը։ 1907ին հրատարակած է երկու բանաստեղծական հաւաքածոներ՝ «Ծիածան» եւ «Նոր տաղեր»։

Մեծարենցի գրական ժառանգութիւնը բաղկացած է աւելի քան 130 քնարերգական բանաստեղծութիւններէ, որոնք բացառիկ զգայնութիւն եւ լեզուական հարուստ մշակոյթ ցոյց կու տան, տասնեակ մը արձակ բանաստեղծութիւններէ եւ պատմուածքներէ, ու քանի մը գրական փորձագրութիւններէ, որոնց մէջ բացատրած է իր ստեղծագործական սկզբունքները եւ ինքզինք պաշտպանած է թշնամական քննադատութիւններէ։ Հրատարակած է նաեւ շարք մը թարգմանութիւններ (Ճէֆրի Չօսըր, Ռատիարտ Քիփլինկ եւ Օսկար Ուայլտ)։

Հակառակ իր բարեկամներուն եւ ընտանիքին ցուցաբերած խնամքին ու ջանքերուն, Մեծարենց իր մահկանացուն կնքած է Պոլսոյ մէջ, 22 Յունիս, 1908ին։ Անոր բանաստեղծական ժառանգութիւնը, սակայն, խորունկ ազդեցութիւն ձգած է հայ գրագէտներու սերունդներուն վրայ։

Հայկ Շէքէրճեան (ծնունդ՝ 13 Յունիս, 1886)

Պրիկատիր (brigadier) զօրավար Հայկ Շէքէրճեան հայկական ծագումով առաջին շրջանաւարտը եղած է՝ Ուէսթ Փոյնթի հռչակաւոր ռազմական ուսումնարանին, եւ ամերիկեան բանակին մէջ ծառայած՝ ամենաբարձր աստիճանով ամերիկահայերէն մէկը։

Ծնած է 13 Յունիս, 1886ին, Ատափազար (Թուրքիա)։ Հինգ տարեկանին Միացեալ Նահանգներ փոխադրուած է իր ծնողներուն հետ։ 1907-1911ին ուսանած է Ուէսթ Փոյնթի մէջ, շրջանաւարտ ըլլալով գիտութեան վկայականով։

Ամերիկեան բանակը մտած է հետեւակազօրի Բ. տեղակալի աստիճանով, եւ Ապրիլ 1916-Փետրուար, 1917ին մասնակցած է Մեքսիքոյի ռազմարշաւին ընդդէմ մեքսիքական յեղափոխական զօրավար Փանչօ Վիլլայի։ Ա. Աշխարհամարտին, ծառայած է իբրեւ զինուորական օգնական կցորդ՝ Յունաստանի մէջ, եւ այնուհետեւ՝ Միջին Արեւելքի դաշնակից բանակներուն մէջ։ 1919ին այցելած է Արեւմտեան եւ Արեւելեան Հայաստան՝ մաս կազմելով ամերիկեան զինուորական առաքելութեան եւ ականատես ըլլալով հայերու սրտաճմլիկ վիճակին։ 1923ին փոխանցուած է բանակի քիմիական պատերազմի սպասարկութեան, ուր ծառայած է մինչեւ հանգստեան կոչուիլը՝ 1946ին։

Նախագահ Ֆրէնքլին Ռուզվելթի հրամանով՝ Շէքէրճեան ստացած է պրիկատիր զօրավարի աստիճանը 1942ին, դառնալով նման տիտղոսի արժանացող առաջին ամերիկահայը։ 1942-1943ին քիմիական պատերազմի փոխանորդներու մարզումի կեդրոնի հրամանատար նշանակուած է, 1943-1945ին՝ Սիպըրթ ճամբարի (Ալապամա) հրամանատար, եւ 1945-1946ին՝ միջին-արեւելեան ռազմաբեմի բանակի եւ ծովուժի հաշուեյարդարի յանձնախումբի վարիչի տեղակալ։

Բ. Աշխարհամարտի ընթացքին, Շէքէրճեան բազմիցս ամերիկահայութեան դիմումներ ըրած է՝ պատերազմական ճիգերուն անոր աջակցութիւնը ապահովելու համար։ Իր ծառայութեան համար, ստացած է Արժանեաց շքանշանը։

Հանգստեան կոչուելէ ետք, Շէքէրճեան ներգրաւուած է Ճորճ Մարտիկեանի գլխաւորած Անտուն Հայերու Օժանդակութեան Ամերիկեան Ազգային Յանձնախումբի (ԱՆՉԱ) աշխատանքներուն մէջ։ ԱՆՉԱն հազարաւոր հայերու օժանդակած է, որոնք խորհրդային բանակի նախկին ռազմագերիներ էին եւ Եւրոպայի տարածքին, յատկապէս՝ Գերմանիոյ մէջ մնացած։ 1948ին Շէքէրճեան մեկնած է Գերմանիա, ուր ԱՆՉԱյի տեղւոյն ներկայացուցիչը դարձած է՝ Շթութկարթի հայկական ճամբարին մօտ։ Ան գործօն մասնակցութիւն ունեցած է շուրջ 3,500 հայերու տեղափոխութեան մէջ, որոնց մեծ մասը Միացեալ Նահանգներ հաստատուած է, իսկ մնացեալը՝ Հարաւային Ամերիկա եւ Միջին Արեւելք։

Հայկ Շէքէրճեան մահացած է Սան Ֆրանսիսքոյի մէջ, 22 Յունուար, 1966ին, 79 տարեկանին։ Թաղուած է քաղաքի ազգային գերեզմանատան մէջ իր կնոջ՝ Հելըն Պէյն Շէքէրճեանի (1892-1982) կողքին։

Birth of Haig Shekerjian (June 13, 1886)

Brigadier General Haig Shekerjian was the first cadet of Armenian descent to graduate from the United States Military Academy at West Point, N.Y., and one of the highest ranking Armenian Americans ever to serve in the U.S. military.

Shekerjian was born on June 13, 1886, in Adabazar, Izmit, Turkey. He moved to the U.S. at the age of five with his parents Hagop, a worker, and Esther (Alexanian), a homemaker. He entered the U.S. Military Academy in 1907 and graduated four years later with a Bachelor of Science degree.

He served in the U.S. army with a commission as second lieutenant of infantry, and from April 1916-February 1917, he participated in the campaign in Mexico against Pancho Villa under General John J. Pershing. During World War I, he served as assistant military attaché in Greece, and then with the Allied armies of the Orient in the Middle East. In 1919 he visited Western and Eastern Armenia with the American military mission, witnessing the desperate circumstances in which Armenians lived. In 1923 he was transferred to the Chemical Warfare Service and stayed with the branch until his retirement in 1946.

Shekerjian became the first Armenian American brigadier-general by order of President Franklin D. Roosevelt in 1942. He was appointed commanding general of the Chemical Warfare Replacement Training Center from 1942-43, commanding general of Camp Sibert, in Alabama, from 1943-45, and deputy head of the Army and Navy Liquidation Commission, U.S. Middle East Theater of Operations (1945-46).

During World War II, Shekerjian reached out many times to the Armenian American community to garner support for the war effort. He was awarded the Army Commendation Ribbon and the Legion of Merit for his services.

After retirement, Shekerjian was involved in the work of the American National Committee to Aid Homeless Armenians (ANCHA), headed by George Mardikian, the restaurateur and humanitarian based in San Francisco. The organization assisted thousands of Armenians, former German war prisoners taken from the Soviet army, who had been left stranded in Europe, especially in Germany. In 1948 Shekerjian left for Germany, where he became chief ANCHA resident representative near the Armenian Displaced Persons (DPs)’ Camp at Stuttgart. He was instrumental in the relocation of some 3,500 Armenians, mostly to the United States after a bill allowed an exception to the rigid quota of immigration and allowed the DPs to enter the country. Others went to South America and the Middle East.

Brigadier-general Haig Shekerjian passed away in San Francisco on January 22, 1966, at the age of seventy-nine. This distinguished member of the U.S. military is buried at the National Cemetery of San Francisco, along his wife, Helen Bain Shekerjian (1892-1982).

Մեսրոպ Թաղիադեան (մահ՝ 10 Յունիս, 1858)

Մեսրոպ Թաղիադեան՝ գրող ու ճանապարհորդ, գունագեղ կեանք մը ունեցած է 19րդ դարու առաջին կէսին։ Արեւելահայ մշակոյթէն, յատկապէս` Հնդկաստանի եւ Պարսկաստանի հայ գաղութներուն մէջ յառաջդիմական ու պահպանողական գաղափարներու խառնուրդ մը ներարկած է։



Ծնած է 2 Յունուար, 1803ին, Երեւանի Ձորագիւղ թաղամասին մէջ։ Ուսումը ստացած է Ս. Էջմիածնի մէջ, ժամանակի մը, երբ Արեւելեան Հայաստանը տակաւին կը գտնուէր պարսկական տիրապետութեան տակ եւ կրթական մեթոտները շատ լուսաւորեալ չէին։ Սակայն, բախտը ունեցած է երկու տարի աշակերտելու լաւ ուսուցիչի մը՝ Պօղոս վրդ. Ղարադաղցիի (շ. 1790-շ. 1860)։ Շրջանի գիւղերուն մէջ ժողովրդական երգեր ու առասպելներ հաւաքած է։ Սարկաւագ ձեռնադրուած է, սակայն հոգեւորական չէ դարձած։ 

Թաղիադեանի հարցասիրութիւնն ու արկածախնդիր ոգին զինք տարած են Կալկաթա, ուր 1826-1830ին ուսանած է Bishop’s Collegeի մէջ։ Ուսման ընթացքին, անգլերէնէ ու լատիներէնէ շարք մը թարգմանութիւններ կատարած է։ 1830ին հրատարակած է իր առաջին հատորը՝ «Դիցաբանութիւն»։ Ձգելով Կալկաթան, մեկնած է նախ՝ Նոր Ջուղա, ուր դպրոց մը հիմնած է, եւ ապա՝ Էջմիածին, ուր տարի մը աշխատած է իբր տպարանի ու մատենադարանի վարիչ, ինչպէս եւ Ներսէս Ե. Աշտարակեցի կաթողիկոսի քարտուղար։ Այնուհետեւ, Նոր Ջուղայի ու Էջմիածնի միջեւ ապրած է, աւելի ուշ՝ Պոլիս երթալով, եւ ի վերջոյ, բազմաթիւ արկածներէ ետք՝ կրկին հասած է Կալկաթա, հոն հաստատուելով 1840ի շուրջ։

Bishop’s Collegeի մէջ, Թաղիադեան ստանձնած է տպարանի հայկական բաժնի վարիչի պաշտօնը։ 1840ին երկու դասագիրք հրատարակած է։ Աւելի ուշ հրատարակուած այլ դասագիրքերու կողքին, աւելի գիտական բնոյթի գործերու լոյս ընծայած է՝ «Պատմութիւն հին Հնդկաստանի յանյիշատակ տարուց անտի ի յարձակումն մահմեդականաց» (1841), «Պատմութիւն պարսից» (1846), «Զուարճախօս առակք պարսից» (1846) եւ «Վկայաբանութիւն սրբոյն Սանդխտոյ» (1847)։ 1847ին նաեւ հրատարակած է Հնդկաստան, Պարսկաստան ու Հայաստան իր ճամբորդութիւններէն ուղեգրութիւն մը։ Ան նաեւ փորձած է գեղարուեստական արձակը։ Մեսրոպ Թաղիադեանի «Վէպ Վարդգիսի» (1846) եւ «Վէպ Վարսենկան» (1847), թէեւ գրաբարով գրուած, արդի հայ արձակի առաջին լաւ օրինակներէն են։ 1847ին հրատարակած է բանաստեղծութիւններու ժողովածու մը՝ «Թութակ Թաղիադեանց», եւ «Սօս եւ Սոնտիպի» սիրային չափածոն։ Հեղինակին բոլոր գործերը գրաբարով գրուած են, որ տակաւին կը մնար իբրեւ գրական լեզու, յատկապէս՝ արեւելահայ իրականութեան մէջ։

1845ին Թաղիադեան սկսած է հրատարակել «Ազգասէր» պարբերականը, որ 1848ին վերանուանուած է «Ազգասէր Արարատեան»։ Այստեղ ան գրած է ընթացիկ հարցերու մասին (կրօնական, տնտեսական, ընկերային, մշակութային, կրթական ու գրական)՝ հրամցնելով իր անձնական տեսակէտները։ Թերթը տեւած է մինչեւ 1852։

Միջոցին, 1846ին բացած է Սուրբ Սանդուխտի անունով տղոց եւ աղջկանց դպրոց մը, ուր կիրարկած է եւրոպական յառաջադէմ կրթութեան վրայ հիմնուած մեթոտներ, որոնց գովքը ըրած է «Ճառ դաստիարակութեան աղջկանց» գործին մէջ (1847)։ Ան պնդած է, որ կրթութիւնը, աւելի քան բնածին երեւոյթները, բարոյական յատկանիշերը կը կերտէ։

1858ին, Թաղիադեան որոշած է վերադառնալ Հայաստան եւ իր կեանքը անցընել հոն։ Սակայն, ճանապարհին, հիւանդացած է Շիրազի մէջ (Պարսկաստան) ու մահացած՝ 10 Յունիս, 1858ին։

Շահեկան է յիշել, որ թեմիս երբեմնի առաջնորդ՝ լուսահոգի Մեսրոպ արք. Աշճեան, 1973-1977ին Սպահանի առաջնորդ եղած էր։ Այդ ժամանակ, ան հաւաքած է Թաղիադեանէն բազմաթիւ անտիպ գործեր, ու հրատարակած՝ «Դիւան Մեսրոպ Թաղիադեանց»ի հաստափոր հատորին մէջ, 1979ին։

Death of Mesrob Taghiadian (June 10, 1858)

Mesrob Taghiadian was a writer and traveller who led a colorful life in the first half of the nineteenth century, bringing a mixture of progressive and conservative ideas to Eastern Armenian culture, particularly in India and Iran.

He was born on January 2, 1803, in the neighborhood of Tsoragiugh, in Yerevan. He studied at the monastery of Holy Echmiadzin, at the time when Eastern Armenia was still under Persian domination and educational methods were not very enlightened. However, he had the good fortune to study for a couple of years (1818-1819) with a good teacher, the archimandrite Poghos Gharadaghtsi (ca. 1790-ca. 1860). He collected popular songs and legends in the villages of the area. He became a deacon, but did not take the habits.

Taghiadian’s inquisitive mind and adventurous spirit led him to Calcutta (nowadays Kolkatta), where he studied at Bishop’s College from 1826-1830. While studying, he published a number of translations from English and Latin into Armenian, with an eclectic choice of authors (William Shakespeare, John Milton, John Locke, and Alexander Pope, among others). On the year of his graduation, he published his first book, Mythology (1830). Leaving Calcutta, he went first to New Julfa, where he founded a school, and then to Echmiadzin, where he worked for a year as director of the print shop and the library, as well as secretary of Catholicos Nerses V. Afterwards he went back and forth between New Julfa and Echmiadzin, later to Constantinople, and then, after many adventures, he settled in Calcutta around 1840.

He first took a job at Bishop’s College as director of the Armenian section of the print shop. He published two textbooks in 1840. In addition to other textbooks published later, he also published some books of scholarship: History of Ancient India from Immemorial Times to the Invasion of the Mohammedans (1841), Humorous Persian Fables (1846), History of the Persians (1846), and The Martyrdom of St. Sandukht (1847). In 1847 he wrote an extensive travelogue of his trips through India, Persia, and Armenia. He also tried his hand at fiction, with two novels, The Story of Vardgues (1846) and The Story of Varsenik (1847), which figure among the earliest examples of modern Armenian fiction. In 1847 he published a collection of his poetry, entitled The Taghiadian’s Parrot, and a love poem based on an Indian tale, Sos and Sontipi. All his works were written in Classical Armenian, which was still the standard language of writing at the time.

In 1845 he published the periodical Azgaser, renamed Azgaser Araratian in 1848, where he wrote about many current issues (religious, economic, social, cultural, educational, and literal), making his own share of criticisms and offerings his viewpoints. The paper ceased publication in 1852.

Meanwhile, in 1846 he had opened a co-ed school named after St. Sandukht, with educational methods based on modern European methods and not on the old scholastic system. He extolled those methods in a book, Discourse on the Education of Girls (1847). He maintained that education provide moral characteristics, rather than innate traits.

In 1858 Taghiadian decided to return to Armenia and spend the rest of his life there. However, he fell ill in Shiraz (Persia) and passed away on June 10, 1858.

It is interesting to note that Archbishop Mesrob Ashjian of blessed memory was prelate of Ispahan from 1973 to 1977, before coming to the Eastern Prelacy and at the time, he collected extensive unpublished material on Mesrop Taghiadian, which he published in a thick volume of more than 600 pages, entitled Archive of Mesrop Taghiadian, in 1979.

Մ. Սմբատ Գաբրիէլեան (մահ՝ 3 Յունիս, 1919)

Մ. Սմբատ Գաբրիէլեան քաջածանօթ մտաւորական մըն էր ամերիկահայ համայնքին մէջ՝ քսաներորդ դարասկիզբին, ու նաեւ ամերիկահայ մամուլի ռահվիրաներէն մէկը։

Գաբրիէլեան ծնած է Ակն (Սեբաստիա)՝ Սիամանթոյի եւ Միսաք Մեծարենցի ապագայ ծննդավայրը, 15 Դեկտեմբեր, 1856ին։ Իր ուսումը ստացած է Ակնի ու Խարբերդի մէջ։ Այնուհետեւ, երկու տարի հայերէն դասաւանդած է Այնթապ գոլէճին մէջ, ուր բժշկութիւն ուսանած է 1878-1881ին։ Միջոցին, հրատարակած է իր առաջին գիրքը՝ «Հայկական վերականգնում» (1879)։ Ակնի մէջ շրջան մը իբրեւ բժիշկ աշխատելէ ետք, մեկնած է Փարիզ, ուր 1884-1885ին Սորպոնի մէջ բժշկութիւն ուսանած է։ Շրջանաւարտ ըլլալէ ետք, Այնթապ հաստատուած է, միաժամանակ դասաւանդելով Այնթապ գոլէճի մէջ եւ աշխատելով՝ հիւանդանոցի մը մէջ։

Սակայն, Գաբրիէլեանի 1879ի հատորիկը արգիլուած է թրքական իշխանութիւններուն կողմէ, եւ հետապնդումներէ խուսափելու համար, 1886ին բժիշկը պարտադրուած է լքելու Օսմանեան կայսրութիւնը եւ մեկնելու՝ Միացեալ Նահանգներ, ուր անցուցած է իր կեանքին յետագայ տարիները։ 1888ին, այսուհանդերձ, Պոլսոյ մէջ հրատարակած է «Հայ բողոքականութեան անցեալն ու ապագան» գիրքը։

Գաբրիէլեան հաստատուած է Նիւ Եորք, ուր զբաղած է բժշկութեամբ, ինչպէս նաեւ հանրային կեանքով։ Ամերիկահայ անդրանիկ թերթին՝ Հայկակ Էկինեանի «Արեգակ»ի հրատարակութենէն երկու տարի ետք, ան լոյս ընծայած է «Հայք» երկշաբաթաթերթը (1891-1896), որ դարձած է ամսագիր 1896ին։ Այս տեղեկատուական եւ ազգային-քաղաքական թերթը հրատարակած է Հայկական Հարցի մասին նիւթեր, ամերիկեան եւ եւրոպական մամուլին արձագանգները Օսմանեան կայսրութեան մէջ հայերու իրավիճակին մասին, եւ ամերիկահայ համայնքի մասին լուրեր։ 1895ին, Գաբրիէլեան ընտրուած է Հայ Հայրենասիրական Դաշնակցութեան նախագահ՝ ոչ-կուսակցական կազմակերպութիւն մը, որուն նպատակն էր օժանդակել արեւմտահայութեան ազատագրութեան։ Ան նաեւ հրատարակած է հայերէն գիրքեր ու գրքոյկներ, ինչպէս «Արուեստ ատենախօսութեան» (1891), «Խրիմեան Հայրիկ» (1892), «Հայ ազգային քաղաքականութիւն» (1893), «Քրիստոնեայ Հայաստան եւ քրիստոնեայ տէրութիւնք» (1896), եւ անգլերէն հատորներ (“Facts about Armenia, 1895, եւ “Bleeding Armenia”, 1897, Ա. Ուիլիըմզի գործակցութեամբ)։ 1894-1897ին պատմութեան, ընկերաբանութեան եւ քաղաքական գիտութիւններու դասընթացքներու հետեւած է Գոլումպիա համալսարանին մէջ։

Գաբրիէլեան շարունակած է իր գործունէութիւնը 1900ական թուականներէն ետք, աշխատակցելով «Կոչնակ»ին եւ «Հանդէս ամսօրեայ»ին։ Հրատարակած է շարք մը հատորներ, հաւաքելով իր դասախօսութիւններն ու ճառերը («Հայկական ճգնաժամը եւ վերածնունդ», 1905, Բ. հրատ., 1909, «Հայ ցեղը», 1911), լեզուաբանական հատոր մը («Ակնի գաւառաբարբառը եւ արդի հայ լեզուն», 1912) եւ բժշկական գիրք մը («Սեռային առողջաբանութիւն», 1915)։ Ձգած է շարք մը անտիպ գործեր, որոնցմէ մէկը՝ «Մանուկներ մեծցնելու արուեստը», յետմահու լոյս տեսած է 1920ին։

Այս բեղուն գործիչը մահացած է 3 Յունիս, 1919ին, Ուիհոքընի մէջ (Նիւ Ճըրզի), 63 տարեկանին։

Death of M. Sempad Gabrielian (June 3, 1919)

M. Sempad Gabrielian was a well-known intellectual in the Armenian American community at the turn of the twentieth century and also a pioneer of the Armenian press in this country.

Gabrielian was born on December 15, 1856, in Agn, in the province of Sepastia, the future birthplace of poets Siamanto and Misak Medzarentz. He received his education in his hometown and then in Kharpert. He later taught Armenian for two years at the Aintab College, where he studied medicine from 1878-1881. In the meantime, he published his first book, Armenian Restoration (1879). After working for a while as a doctor in Agn, he went to Paris, where he studied medicine at the Sorbonne from 1884-1885. After graduation, he settled in Aintab, teaching at Aintab College and working at a hospital.

 

However, his book of 1879 was prohibited by the Turkish authorities, and to avoid persecutions, in 1886 Gabrielian was forced to leave the Ottoman Empire and make his way to the United States, where he would spend the rest of his life. In 1888, however, he published his tract The Past and the Future of the Armenian Protestantism in Constantinople.

Gabrielian settled in New York, where he worked as a doctor, but also actively participated in Armenian public life. Two years after the publication of Haigag Eginian’s Arekag, the first Armenian newspaper in the United States, he launched the biweekly Haik (1891-1898), which became a monthly in 1896. This informative and political periodical published material about the Armenian Question, the echoes of the American and European press about the situation of the Armenians in the Ottoman Empire, and news about the Armenian-American community. In 1895 Gabrielian was elected president of the Armenian Patriotic Federation, a non-partisan organization with the goal of helping to liberate Western Armenian from the Turkish yoke. He also published books in Armenian, like Art of Rhetorics (1891), Khrimian Hayrig (1892), Armenian National Policy (1893), Christian Armenia and Christian Powers (1896), and English (Facts about Armenia, 1895, and Bleeding Armenia, 1897, in collaboration with A. W. Williams). From 1894-1897 he studied at Columbia University, where he followed courses of history, sociology, and political sciences.

Gabrielian continued his activities after the 1900s, writing for Gochnag and the Mekhitarist journal of Vienna, Handes Amsorya. He published some more books in Armenian, where he collected his lectures and speeches, like The Armenian Crisis and Rebirth (1905; 2^nd edition, 1909), and The Armenian Race (1911). He also produced a book of linguistics (The Provincial Dialect of Agn and the Armenian Modern Language, 1912) and a medical tract, Sexual Health (1915). He left several unpublished books, of which one of them, The Art of Raising Children, was published posthumously in 1920.

 

This prolific author passed away on June 3, 1919, in Weehawken (New Jersey), at the age of sixty-three.